فصلنامه مطالعات ملی - فهرست مقالات

توجه به عوامل علی، زمینه‌ای و تاریخی در تحلیل رفتار و کُنش کشورها در سال‌های اخیر افزایش پیداکرده و ادبیات رویکرد ادراکی برای فهم منطق تحولات و سیاست حکومت‌ها گسترش یافته است. در رویکرد ادراکی فرض بر ... بیشتر توجه به عوامل علی، زمینه‌ای و تاریخی در تحلیل رفتار و کُنش کشورها در سال‌های اخیر افزایش پیداکرده و ادبیات رویکرد ادراکی برای فهم منطق تحولات و سیاست حکومت‌ها گسترش یافته است. در رویکرد ادراکی فرض بر این است که بازیگر ژئوپلیتیکی در میدانی از مقتضیات استراتژیک -که به‌عنوان میراثی نهادی به ارث برده است- عمل می‌کند و همواره محدودیت و شرایط هویتی خاص خود را دارد؛ اما در حوزه ژئوپلیتیک نظریه جامعی که بتواند علل و عوامل ادراکی و نقش تأثیرگذار آن‌ها در کنش و سیاست‌ها را بازتاب دهد، غایب است. ازاین‌رو پژوهش حاضر طرح اولیه‌ای از یک نظریه جدید با عنوان ادراک ژئوپلیتیکی است که می‌تواند بازتاب این تأثیرات را در رفتار بازیگران مورد ارزیابی کیفی قرار دهد. همواره چرخه‌ای از عوامل تأثیرگذار در جوامع وجود دارند که در رفتار کشورها مؤثرند. پاره‌ای از تجربه‌های جمعی (مانند جنگ‌، اشغال نظامی، تجزیه، قتل‌عام، معاهدات مهم) به حافظه جمعی شکل می‌دهند و از طریق مکانیسم‌های انتقال نسلی، ماندگار شده و به‌مرور در ارتباط با قلمرو سرزمین، معنادار شده و بخشی از ملزومات بقاء یا امر ملّی فرض می‌شوند. در مرحله بعدی «کشورها» در ارتباط با این عناصر به مرحله هویت‌یابی ژئوپلیتیکی می‌رسند و در ارتباط با سرزمین، نظام بین‌الملل و سایر ملّت‌ها به «من و دیگری» شکل می‌دهند. این مسیر در مرحله نهایی تکوین خود به شکل‌گیری ظرف ادراکی یا ادراک ژئوپلیتیکی منجر می‌شود. جوامع و کشورها از طریق ادراک ژئوپلیتیکیِ خود به پدیده‌های بیرونی در نسبت با جغرافیای سیاسی‌شان معنا می‌دهند که این معنادهی محصول مکان (جغرافیا) و زمان (تاریخ) است؛ بنابراین از طریق کشف شکل‌گیری روند تکوین این ادراک می‌توان دست‌کم بخشی از کُنش‌ها را معنایابی کرد. به‌ویژه که با بازگشت ناسیونالیسم به عرصه روابط بین‌الملل و طولانی شدن روند گذار ژئوپلیتیکی از دوقطبی به نظم جدید، قدرت‌های متوسط منطقه‌ای سعی دارند از طریق افزایش نفوذ قلمرو و تعمیق عمقِ استراتژیک خود، سهم بیشتری در نظمِ آینده داشته باشند. فایده دیگر چنین رویکردی، پیش‌بینی کنش‌های آینده حکومت نیز هست. این پژوهش از نوع بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی از طریق تحلیل محتوای کیفی داده‌های تجربی به این مهم می‌پردازد و شیوه گردآوری داده‌ها اسنادی و کتابخانه‌ای است.

بنیان‌های روش‌شناختی مردم‌نگاری و مشاهده مشارکتی: معرفی روش مردم‌نگاری مجازی، دیجیتال و پساانسان‌گرا

علی اشرف نظری

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 31-59

چکیده

در دو دهه گذشته، بحث درباره ابعاد و مسائل مطالعات هویتی در جامعه ما رو به گسترش بوده است. به‌نحوی‌که شاهد بحث‌‌ها و مناظره‌‌های فکری گوناگون و انتشار مقاله‌‌ها و نوشتارهای تخصصی در مجله‌‌های علمی ... بیشتر در دو دهه گذشته، بحث درباره ابعاد و مسائل مطالعات هویتی در جامعه ما رو به گسترش بوده است. به‌نحوی‌که شاهد بحث‌‌ها و مناظره‌‌های فکری گوناگون و انتشار مقاله‌‌ها و نوشتارهای تخصصی در مجله‌‌های علمی هستیم؛ اما چیزی که در این زمینه کمتر موردتوجه قرار گرفته است، تبیین مبانی روش‌‌شناختی مطالعات مردم‌نگاری و درک تحولات متأخر نظری – روش‌‌شناختی است. پرداختن به این مسئله ازآنجایی ضرورت دارد که اگر نتوانیم مبانی و اصول روش‌‌شناختی مطالعات را فرابگیریم، امکان بازنمایی درست هویت‌‌ها و به‌تبع آن، درک و تحلیل مسائل آن را نخواهیم داشت. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که ماهیت روش‌‌شناسی مطالعات هویتی چیست و چگونه می‌‌توان به‌صورت روشمند به درک زمینه‌‌های فکری و فرهنگی اقوام مختلف پرداخت؟ فرضیه اصلی این است که توصیف عمیق و درک کیفی زندگی اقوام، از طریق مستندسازی تعاملات و روابط انسانی در زندگی روزمره در روش‌‌ مردم‌نگاری ممکن خواهد بود. هدف اصلی نگارنده این است که با اولویت دادن به مطالعه مبانی روش‌‌شناختی مطالعات هویتی، به طرح روش‌‌های جدیدی نظیر مردم‌نگاری انتقادی، مردم‌نگاری بصری و مجازی، مردم‌نگاری دیجیتال، مردم‌نگاری پست‌‌مدرن و مردم‌نگاری پساانسان‌‌گرا پرداخته شود. تا بتوان متناسب با تحولات عمیق و سریع پدیدار شده، درک بهتری از چشم‌‌اندازهای نظری- روش‌‌شناختی این حوزه پیدا کنیم.

تحلیل شبکه‌ای ملی‌گرایی مصرفی (شبکه نگرش ایرانیان به کالای داخلی و خارجی)

حمزه امیری؛ فاطمه باقریان؛ پگاه نجات

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 63-82

چکیده

ملی‌گرایی مصرفی در عصر تحولات جهانی ارتباط مستحکمی با هویت ملی دارد. از منظر هویت اجتماعی و مبتنی بر هویت ملی، نگرش ملی‌گرایی مصرفی در راستای حمایت از گروه خودی در برابر دیگران چارچوبی را شکل می‌دهد ... بیشتر

خوزستان و تهدیدات برساخت هویت قومی و مذهبی متغایر

ابراهیم برزگر؛ غلامرضا مهنی زاده فلاحیه

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 85-109

چکیده

ضرورت کشف رابطه بین وهابیت با تجزیه‌طلبی در میان برخی از مردم عرب خوزستان پس از جنگ تحمیلی با توجه به اهمیت موضوع و متفاوت بودن شرایط قومی و مذهبی حاکم بر خوزستان به محققان انگیزه کافی داد تا با روش تحلیل ... بیشتر ضرورت کشف رابطه بین وهابیت با تجزیه‌طلبی در میان برخی از مردم عرب خوزستان پس از جنگ تحمیلی با توجه به اهمیت موضوع و متفاوت بودن شرایط قومی و مذهبی حاکم بر خوزستان به محققان انگیزه کافی داد تا با روش تحلیل تفهمی وبر برای فهم همدلانه تحولات پدیده و شرایط موصوف با رهیافت تفسیری و استراتژی کیفی و استفاده از نظریه زمینه‌ای براساس مدل پارادایمی اشتراوس-کوربین شامل شرایط علی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، استراتژی‌ها و پیامدها، خلأ نظری موجود را با گردآوری هدفمند داده‌ها از طریق انجام مصاحبه عمیق با 34 نفر از افراد تغییر مذهب یافته و وهابی شده و دارای تفکرات تبلیغی و سلفی و 6 نفر از خبرگان مطلع و صاحب‌نظر برطرف سازد. وضعیت متفاوت تغییر هویت قومی و مذهبی مردم عرب خوزستان مشخص نمود که تغییر مذهب برخی از افراد عرب خوزستان در دوگانه «وهابی – شیعه» و نه «سنی – شیعه» و کاملاً متفاوت با الگوهای رایج در تکفیری شدن اهل سنت مطرح است که در چهار لایه و در یک بازه زمانی 6 ماهه تا 3 ساله صورت می‌گیرد که محققان با ترسیم یک هرم در چهار سطح از آن به «هویت چندلایه‌ای خودنمایانگر» تعبیر نموده است. هویت برساخت شده در این لایه‌ها با حرکت از قاعده به سمت رأس هرم پیچیده‌‌تر و عمیق‌‌تر شده و شامل چهار مرحله «مردد نسبت به تشیع»، «وهابی شده»، «تبلیغی- تکفیری» و «سلفی - جهادی» است.

هویت ملی در میان جامعه اهل‌‌حق شهرستان دلفان

سجاد امیدپور؛ ابوالفضل دلاوری

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 113-140

چکیده

تصور رایج این است که صوفیان اصولاً غیرسیاسی هستند و ازجمله گرایش جهان‎وطنی دارند. بر این اساس مفاهیمی چون ملیت و هویت ملی جایگاه قابل‌توجهی در آثار و اندیشه‌‌ها و زندگی روزمره آنان ندارد. این پژوهش، ... بیشتر

هویت‌سازی با تکیه‌بر جامعه‌پذیری سیاسی (مطالعه موردی: آموزش افسران وظیفه)

مهرداد طاهری؛ علیرضا سلطانی؛ محمد سهرابی؛ ناصر شهلایی

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 143-166

چکیده

جوامع بزرگی که بر تصور هویت مشترک پایه می‌گیرند یک ملت را تشکیل می‌دهند. لذا حکومت‌ها به طرق مختلف در تلاش هستند تا با آموزش، ایجاد و تقویت ارزش‌های مشترک به ایجاد چنین جامعه‌ای کمک کنند. جامعه‌پذیری ... بیشتر جوامع بزرگی که بر تصور هویت مشترک پایه می‌گیرند یک ملت را تشکیل می‌دهند. لذا حکومت‌ها به طرق مختلف در تلاش هستند تا با آموزش، ایجاد و تقویت ارزش‌های مشترک به ایجاد چنین جامعه‌ای کمک کنند. جامعه‌پذیری سیاسی یکی از ابعاد فرهنگ کلی جامعه است و در معنای وسیع، فرایندی است که یک جامعه از طریق آن فرهنگ سیاسی خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند. ازآنجایی‌که خدمت سربازی محل آموزش نظم و انضباط به جوانان و آماده شدن آن‌ها برای قبول سایر نقش‌هاست، بر این اساس هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی جامعه‌‌پذیری سیاسی دانشجویان وظیفه در فرایند آموزش‌های حین خدمت بوده است. پژوهش حاضر، از حیث روش، توصیفی از نوع پیمایشی است و جمع‌آوری داده‌ها به روش پرسشنامه‌ای و برای احراز روایی از روایی محتوایی و روایی سازه استفاده شد. به‌منظور تحلیل داده‌ها نیز از آمار‌های توصیفی و استنباطی بهره‌گیری شده است. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته جامعه‌پذیری سیاسی دانشجویان وظیفه استفاده شد. این مقیاس شامل 18 گویه بوده است که در قالب ۵ مؤلفه‌ی شکل‌گیری ارزش‌ها و باورهای سیاسی- خدمت به اعتلای وطن- مشارکت سیاسی - احترام به حاکمیت نظام سیاسی-پایبندی به تعهدات، عمل و رفتار از طریق جامعه آماری موردسنجش قرار گرفته است. برابر نتایج به‌دست‌آمده مؤلفه‌های اول و دوم و پنجم مطلوب ارزیابی شد و مؤلفه‌های سوم و چهارم هرچند میزان رضایتمندی را تااندازه‌ای برآورده (به لحاظ آماری) اما همچنان خلأ انجام سیاست‌گذاری‌های مؤثر و کارآمد در خصوص این مؤلفه‌ها مشهود و ملموس است و باید موردتوجه سیاست‌گذاران این حوزه قرار گیرند.

آموزش هویت ملی در فیلم‌های آموزشی شبکه شاد (مطالعه موردی: درس مطالعات اجتماعی دوره متوسطه اول)

آوا کندری؛ ملیکا بهروزیان؛ علی سعیدی؛ حمیدرضا حافظیان

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 169-189

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای فیلم‌های آموزشی درس مطالعات اجتماعی ارائه‌شده در شبکه شاد دوره‌ی متوسطه‌ی اول،‌ به لحاظ توجه به آموزش هویت ملی در ابعاد مختلف بود. روش پژوهش کمی و از نوع تحلیل محتوای ... بیشتر هدف از پژوهش حاضر، تحلیل محتوای فیلم‌های آموزشی درس مطالعات اجتماعی ارائه‌شده در شبکه شاد دوره‌ی متوسطه‌ی اول،‌ به لحاظ توجه به آموزش هویت ملی در ابعاد مختلف بود. روش پژوهش کمی و از نوع تحلیل محتوای توصیفی بر اساس مقوله‌‌های هویت ملی است. جامعه‌ی آماری شامل 102 فیلم آموزشی شبکه‌ی شاد دوره‌ی متوسطه‌ی‌ اول در سال تحصیلی 1401-1400 است. نمونه‌ی آماری برابر با جامعه‌ی آماری در نظر گرفته شد. نمونه بر اساس 5 مقوله اصلی و 36 مقوله فرعی، به شیوه‌ی کدگذاری قیاسی، بررسی شد. ابزار پژوهش چک‌لیست مقوله‌‌های آموزش هویت ملی هاشمی و قربانعلی زاده (1393) بود که روایی آن توسط صاحب‌نظران تائید گردید. جهت تأمین پایایی ابزار اندازه‌گیری، از فرمول هولستی استفاده گردید که درصد توافق حاصل 66/81 درصد بود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بیش‌ترین فراوانی مقوله‌ها درمجموع فیلم‌های سه ‌پایه مربوط به میراث فرهنگی و کم‌ترین آن مربوط به وقایع و رخدادهاست، همچنین اصول سازمان‌دهی محتوا (توالی و تداوم) در تدوین محتوای موردبررسی، رعایت نشده بود. در مقایسه‌ی بین پایه‌ها نیز مشخص شد که فراوانی مقوله‌ها در پایه‌های هشتم و نهم نسبت به پایه هفتم به میزان قابل‌توجهی کم‌تر است و بیش‌ترین فراوانی مربوط به پایه هفتم است.

مؤلفه‌های مؤثر بر طراحی معماری داخلی مبتنی بر هویت اسلامی-ایرانی

راضیه لبیب زاده

دوره 23، شماره 92 ، دی 1401، صفحه 193-212

چکیده

یکی از کارکردهای معماری، تبیین «هویت» در مراتب مختلف و بر اساس بستر فرهنگی است. به نظر می‌‌رسد این کارکرد پس از گسترش مبانی مدرنیته در سرزمین‌‌های هویت‌‌مند با چالش‌‌هایی مواجه شده و ابعاد ... بیشتر یکی از کارکردهای معماری، تبیین «هویت» در مراتب مختلف و بر اساس بستر فرهنگی است. به نظر می‌‌رسد این کارکرد پس از گسترش مبانی مدرنیته در سرزمین‌‌های هویت‌‌مند با چالش‌‌هایی مواجه شده و ابعاد مختلف معماری-از جمله معماری داخلی-دچار تقلید، گسست از سنت‌‌ها و بی‌‌هویتی گشته است؛ بنابراین، چگونگی هویت‌‌مندسازی معماری داخلی-صرف نظر از کاربری فضا-و شناسایی «مؤلفه‌های پایه‌‌ای» سؤال اصلی پژوهش حاضر است. هدف اصلی مقاله، ایجاد ساختاری بنیادین برای ارزیابی و طراحی هویت‌‌مند و سنت‌‌محور معماری داخلی است. برای دستیابی به این هدف با استفاده از راهبرد کیفی در پژوهش و مبتنی بر روش نظریه‌‌یابی زمینه‌‌ای و تحلیل محتوا، داده‌‌های مرتبط با معماری داخلی، سنت و هویت‌‌مندسازی فضاها گردآوری و اطلاعات حاصله در راستای نیل به هدف جهت‌‌دهی شده‌‌اند. با استفاده از رویکرد استدلالی و استنتاجی ساماندهی یافته‌‌ها صورت گرفته و مبانی نظری آن برای موضع‌‌گیری فلسفی پژوهش مشخص شده است. براساس یافته‌‌های تحقیق مشخص شد، چهار سنت «عرض امانت»، «نفی حرج»، «استعداد» و «بازتاب اعمال» ارتباط محتوایی عمیقی با فرآیند ایجاد اثر معماری دارد، به صورتی که سنت عرض امانت معرفت‌‌شناسی، بینش، نیت و انگیزه معماران را هدایت می‌‌کند، سنت نفی حرج شیوه‌‌های عملکردی و نحوه به‌کارگیری عناصر مفهوم‌‌ساز از محیط (عناصر ثابت، نیمه‌‌ثابت و غیرثابت) را در برمی‌گیرد. سنت استعداد، مربوط به تجلی اثر معماری داخلی است و سنت بازتاب عمل تأثیرات متقابل اثر بر معمار و مخاطب را تبیین می‌‌نماید. از برهم‌‌نهی منطقی این موارد مدلی ارائه‌شده که بر سنن الهی استوار است و راهکارهای ایجاد بستر تعالی معمار و مخاطبان فضای داخلی را بیان می‌‌دارد.

دوره 24 (1402)

دوره 23 (1401)

دوره 22 (1400)

دوره 21 (1399)

دوره 20 (1398)

دوره 19 (1397)

دوره 18 (1396)

دوره 17 (1395)

دوره 16 (1394)

دوره 15 (1393)

دوره 14 (1392)

دوره 13 (1391)

دوره 12 (1390)

دوره 11 (1389)

دوره 10 (1388)

دوره 9 (1387)

دوره 8 (1386)

دوره 7 (1385)

دوره 6 (1384)

دوره 5 (1383)

دوره 4 (1382)

دوره 3 (1381)

دوره 2 (1379)

دوره 1 (1378)

دوره و شماره: دوره 23، شماره 92، دی 1401، صفحه 7-212

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده