فصلنامه مطالعات ملی - فهرست مقالات

در مفهوم‌سازی توسعه به‌عنوان هدف نسل‌های امروز در بهبود مادّی و معنوی زندگی خود و آیندگان، در صورت تسلّط تفکّر اقتصادی صرف، رهنمودهایی مانند افزایش سرمایه‌گذاری، بهره‌وری عوامل کار، تکنولوژی و افزایش ... بیشتر در مفهوم‌سازی توسعه به‌عنوان هدف نسل‌های امروز در بهبود مادّی و معنوی زندگی خود و آیندگان، در صورت تسلّط تفکّر اقتصادی صرف، رهنمودهایی مانند افزایش سرمایه‌گذاری، بهره‌وری عوامل کار، تکنولوژی و افزایش جمعیّت، به‌عنوان شروط لازم برای توسعه پیشنهاد می‌شود. امّا با عنایت به مفهوم سرمایه اجتماعی، توسعه را می‌توان غنی‌سازی کنش‌های اجتماعی ناشی از افزایش تمایل به مشارکت و اعتماد اجتماعی دانست. در این‌صورت گذر به سوی توسعه از مسیر ایجاد نهادها، تعادل‌های ارزشی، باورها و هنجارها و ساختارهای مولّد و مشوّق سرمایه اجتماعی امکان‌پذیر خواهد بود. در صورت توجّه به مفهوم سرمایة اجتماعی، راه حرکت رو به توسعة جامعه، طرّاحی، تقویت و روزآمد کردن نهادها و ساختارهای اجتماعی است، به‌نحوی‌که آنها بتوانند کنش‌های اقتصادی را تسهیل کرده و هزینه‌های معاملاتی را کم کنند. در این میان از نظر بسیاری از اندیشمندان، نهادهای دینی یکی از منابع خلق سرمایة اجتماعی بوده و این موضوع در جمهوری اسلامی ایران که دارای حکومت و قوانین دینی است، از اهمّیّت دو چندانی برخوردار است. نتیجة مطالعه حاضر که با هدف بررّسی مقایسه‌ای مؤلّفه‌های سرمایة اجتماعی در بین دانشجویان عضو و غیرعضو هیأت‌های مذهبی دانشجویی صورت گرفته است، نشان می‌دهد که سطح کلی سرمایة اجتماعی به وضوح در بین دانشجویان عضو بیشتر بوده، در ابعاد «اعتماد، مشارکت اجتماعی، مشارکت مدنی، همیاری، احساس اثرگذاری و کارایی، ارزش زندگی و وساطت اجتماعی» اختلاف معناداری وجود داشته و دانشجویان عضو وضعیّت مطلوب‌تری دارند. نتایج، حاکی از نقش مذهب شیعی در توانمندسازی جامعه و لزوم توجّه به کارکردهای آن در بالابردن سطح سرمایه‌های اجتماعی است.

بررسی رابطه بین جهت‌گیری مذهبی و سبک‌های هویّت و مقایسه آنها در دانش‌آموزان دوره متوسطه شهر تهران

سمانه رضایی فرح آبادی؛ قدسی احقر

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 25-47

چکیده

امروزه موضوع هویّت در میان نوجوانان، سبک‌های هویّت و عوامل مؤثّر بر آنها توجه روان‌شناسان را به خود جلب کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین جهت‌گیری مذهبی و سبک‌های هویّت و مقایسه آنها در دانش‌آموزان ... بیشتر

هویت فرهنگی در غزلیّات حافظ شیرازی

علی اکبر باقری خلیلی

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 49-71

چکیده

دین، زبان، فرهنگ، جغرافیا و سرزمین و تاریخ را مهم‌ترین عناصر هویت ملی می‌دانند. اگرچه هویت فرهنگی از بطن هویت ملی سر برمی‌کشد و به ثمر می‌نشیند؛ اما به دلیل اهمیت فوق‌العادة آن، هویت ملی را گاه با استناد ... بیشتر دین، زبان، فرهنگ، جغرافیا و سرزمین و تاریخ را مهم‌ترین عناصر هویت ملی می‌دانند. اگرچه هویت فرهنگی از بطن هویت ملی سر برمی‌کشد و به ثمر می‌نشیند؛ اما به دلیل اهمیت فوق‌العادة آن، هویت ملی را گاه با استناد و رجوع بدان تعریف می‌کنند. هویت فرهنگی، شناسة منش، رفتار، کردار و آیین زندگی یک ملت است. ایران در طول تاریخ از فرهنگ غنی و قوی برخوردار بوده و در پرتو مواهب آن، آبرومند و سربلند زیسته است؛ اما چون هویت فرهنگی پدیده‌ای پویا و زایاست و همواره با تهدیدات جدی روبه‌روست، صیانت از آن، رسالت سنگین دولت، متولیان فرهنگی و هر ایرانی اصیل می‌باشد؛ به‌ویژه در عصر حاضر که هویت ملت‌ها در معرض آفات قرار گرفته و انسان‌ها نیز تحت فشارهای روحی و روانی شدید، آسیب‌های جانگزا دیده و از همین‌رو، عصر حاضر را «عصر اضطراب» و فشار روانی «بیماری تمدن جدید» نامیده‌اند. در جستجوی تبیین ویژگی‌های هویت فرهنگی،‌ غزلیات حافظ ‌شیرازی از چنان اصالت و مقبولیتی برخوردار است که در طول سده‌ها همواره اسباب استحکام هویت فرهنگی و اعتلای موازین اخلاقی بوده است. مؤلفه‌های هویت فرهنگی و آموزه‌های ناب اخلاقی و آیین زندگی در غزلیات حافظ بسیار گسترده است و در این مقاله پنج مؤلفة دین‌مداری، اعتدال، تقدیرگرایی، اغتنام فرصت و شادی مورد بررسی قرار گرفته است. آموزه‌های دینی و قرآنی، مهم‌ترین مؤلفه و پرورنده و گسترندة کیمیاگری معنوی، یعنی فضایل اخلاقی است. اعتدال، او را به مدارا و تقدیرگرایی به امیدواری وامی‌دارد. اما با اغتنام فرصت و اختیار عشق، پادزهر مرگ را می‌یابد و به زندگی معنا می‌بخشد و شادی و خوشدلی، یعنی آرامش پایدار قلبی را در خود برقرار ساخته و بدین‌ترتیب، به روشنی ضمیر و خودشکوفایی می‌رسد. مؤلفه‌های هویت فرهنگی در غزلیّات حافظ شیرازی به دلیل ماهیت زبان هنری، یعنی شعر، می‌توانند در زمینه‌های آموزشی بیشترین تأثیر را به جا گذارند.

ژئوکالچر ایرانی در شبه قارّة هند گسترة جغرافیایی نفوذ فرهنگی و تمدّنی ایران

مسعود اخوان کاظمی؛ پروانه عزیزی

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 73-100

چکیده

تحوّلات دهه‌های اخیر در حوزة روابط بین‌الملل، حاکی از اهمیّت یافتن نقش و جایگاه فرهنگ در روابط میان جوامع و کشورها است. در این دوره، دولت‌ها تلاش می‌کنند به جای توسّل به شیوه‌ها و ابزارهای سخت‌افزاری ... بیشتر تحوّلات دهه‌های اخیر در حوزة روابط بین‌الملل، حاکی از اهمیّت یافتن نقش و جایگاه فرهنگ در روابط میان جوامع و کشورها است. در این دوره، دولت‌ها تلاش می‌کنند به جای توسّل به شیوه‌ها و ابزارهای سخت‌افزاری خشونت‌آمیز و نظامی، از روش‌ها و اهرم‌های نرم‌ فرهنگی و هویّتی برای دستیابی به منافع و اهداف خود در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده نمایند. از این‌روست که امروزه با اهمیّت یافتن و گسترش کاربرد واژة ژئوکالچر در عرصة روابط بین‌الملل شاهد انواع جدیدی از رقابت‌ها در عرصة گسترش نفوذ فرهنگی قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی هستیم. ایران، با توجّه به تحوّلات اخیر و اهمیّت یافتن ژئوکالچر در عرصة بین‌الملل و مناسبات میان کشورها، می‌تواند با به‌کارگیری بهینة موقعیّت، جایگاه، امکانات، فرصت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی خود، از وضعیّت موجود برای گسترش نفوذ فرهنگی و قلمرو تمدّنی خویش در مناطق وسیعی از جهان به‌ویژه در شبه قارّة هند استفاده نماید. جغرافیای فرهنگی ایران بسیار گسترده‌تر و فراتر از مرزبندی‌های جغرافیایی و رسمی کنونی است و شعاع بسیار وسیعی را دربرمی‌گیرد. طی قرن‌های متمادی، بخش‌های وسیعی از آسیای صغیر تا بین‌النّهرین، هند و آسیای میانه، تحت تأثیر فرهنگ و تمدّن ایران‌زمین بوده‌اند و سیطرة تمدّنی ایران هنوز هم می‌تواند در بخش‌های وسیعی از جهان، ظرفیت قابل توجّهی را در پیشبرد اهداف نظام جمهوری اسلامی و دیپلماسی عمومی و فرهنگی آن فراهم آورد.

بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی شهرهای جدید (مطالعة موردی شهر پردیس تهران)

رسول ربانی؛ سمیه کریمی زاده اردکانی؛ جواد نظری

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 101-128

چکیده

تراکم جمعیت شهری به همراه صنعتی‌شدن، انتظارات بالا رفتة اشتغال، محیط زیست و نظایر آن، همه مسائلی خاص هستند، اما حل معضل مسکن جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از راهکارهایی که در پاسخ به مسائل بالا فراهم آمده ... بیشتر تراکم جمعیت شهری به همراه صنعتی‌شدن، انتظارات بالا رفتة اشتغال، محیط زیست و نظایر آن، همه مسائلی خاص هستند، اما حل معضل مسکن جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از راهکارهایی که در پاسخ به مسائل بالا فراهم آمده ایجاد شهرهای جدید در اطراف کلان‌شهرها می‌باشد. این شهرها ویژگی‌های متفاوتی را با خود پدید آورده‌اند و شیوه‌های تازة زندگی و ارزش‌های مادّی جدید، این نقاط را به مراکز پویایی در جامعه تبدیل نموده است. در این شهرها «ایستایی فرهنگی» را نمی‌توان انتظار داشت. هدف این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر هویّت اجتماعی ساکنان شهرهای جدید می‌باشد که مطالعه موردی آن در شهر پردیس تهران انجام شده است. از آنجا که جریان شهرنشینی موجب تغییر ساختارهای اجتماعی و روابط اجتماعی شده و پدیدة افزایش جمعیت، بخش مسلّم کلان‌شهرها گردیده، جامعه‌شناسان شهری به سیاستگذاری در مورد خط مشی جامعة شهری و روابط انسانی موجود در آن پرداخته‌اند. پژوهش حاضر به روش پیمایشی (Survey study)، در مقطع زمانی 1388 و در شهر جدید پردیس صورت گرفته است. حجم داده‌های مورد نیاز تحقیق از دو طریق پرسشنامه و مراجعه به اسناد جمع‌آوری گردید و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر به‌دست آمد. پس از استخراج و پردازش داده‌های جمع‌آوری شده و تهیه شاخص‌های آماری مناسب برای متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق، دو روش آماری تحلیل رگرسیون و آزمون تحلیل واریانس به کمک نرم‌افزارهای spss و Lisrel مورد استفاده قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که میزان هویّت اجتماعی شهری بر حسب متغیّرهای نوع منزل مسکونی، قومیت و تحصیلات افراد متفاوت است. نتایج تحلیل رگرسیونی هم نشان داد که متغیر خدمات و فعالیت‌های تولیدی بیشترین تأثیر بر میزان هویّت اجتماعی شهر جدید پردیس داشته است. در درجة بعد، فضای اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی و بالاخره متغیرهای امنیت عاطفی و روانی شهروندان و وجود راههای ارتباطی به‌ترتیب بیشترین تأثیر را بر هویّت اجتماعی ساکنان داشته‌اند. ضریب تعیین مدل (ضریب عدم تعیین psi- 1) برابر با 38/0 = 62/0-1 به دست آمد. یعنی 38 درصد از متغیّر وابسته یعنی هویّت اجتماعی شهر جدید، توسط این مدل تبیین شده است و این نشانگر برازش خوب مدل می‌باشد.

فرادهش، هویت ملی و مسأله تاریخ‌نگاری

حسین آبادیان

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 129-157

چکیده

مسألة اصلی مقاله حاضر برّرسی ارتباط سنن با هویّت ملّی و تأثیر این سنّت‏ها در شکل‏گیری مقولة تاریخ‏نگاری است، بدین صورت که نشان می‏دهد، اولاً تاریخ هر ملّتی در چارچوب سنن به ارث رسیدة همان جامعه ... بیشتر

علل تحول خوشنویسی و پیوند آن با هویت ایرانی در دورة صفوی

فریدون اللهیاری؛ وحید عابدین پور

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 159-184

چکیده

انواع شاخه‌های هنری نظیر نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت‌کاری، معرق و کتاب‌آرایی در طی حکومت تیموریان (912-771ق.) رشد قابل توجهی داشتند. چنان‌که این دوره را، دورة شکوفایی هنر می‌نامند. یکی از این شاخه‌های ... بیشتر انواع شاخه‌های هنری نظیر نقاشی، معماری، تذهیب، صحافی، منبت‌کاری، معرق و کتاب‌آرایی در طی حکومت تیموریان (912-771ق.) رشد قابل توجهی داشتند. چنان‌که این دوره را، دورة شکوفایی هنر می‌نامند. یکی از این شاخه‌های هنر، خط و خوشنویسی است که در مقاله حاضر سعی شده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی بر مبنای اسناد و منابع باقی مانده از دورة تیموری و همین‌طور منابع امروزی به آن پرداخته شود. هنر خوشنویسی نیز به واسطه حمایت و علاقمندی شاهزادگان تیموری، سرمایه‌گذاری اقشار بهره‌مند جامعه، بهره‌گیری از تجارب مراکز علمی ـ هنری دوره ایلخانی، و کارکردهای متعدد اداری، فرهنگی و اجتماعی خوشنویسان و کاربردهای متنوع خوشنویسی، از لحاظ روش و رویکرد متحول شد. ضرورت یادگیری آن تبدیل به نوعی فرهنگ در جامعه تیموری گردید. یکی از دستاوردهای مهم این هنر در سدة نهم ق. پیوند آن با هویت ایرانی و مؤلفه‌های تشکیل دهنده آن است. گسترش ادبیات منثور و منظوم فارسی طی قرون هفتم تا نهم ق. یکی از مواردی بود که ایرانیان را نیازمند خطوط مخصوص به خود می‌نمود. ابداع و تکامل خطوط تعلیق، شکسته تعلیق و به‌ویژه نستعلیق در فاصلة قرن هشتم و نهم ق. و پیوند آنان با شاخصه‌های فرهنگی ایرانی و اسلامی نظیر شعر، زبان و ادبیات فارسی، مذهب تشیع (که از قرن دهم به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های هویت ایرانی شناخته شد) و انواع شاخه‌های هنری ـ که رویکرد ایرانی داشتند، ـ باعث شد تا خط و خوشنویسی در این زمان جزء مؤلفه‌های اصلی هویت ایرانی قرار گرفته و در باروری آن نقش مهمی ایفا نماید. چگونگی و علل تحولات این هنر، بررسی نحوة ارتباط آن با هویت ایرانی و کارکردها و موقعیت خوشنویسان در نظام سیاسی و اجتماعی عصر تیموریان، از مواردی است که مقاله حاضر به دنبال دستیابی به آن است.

زبان و هویت ملی در آسیا

آندرو سیمپسون؛ علی مرشدی زاد

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 185-195

چکیده

دولت‌های مدرن، دولت‌هایی که بر بنیان وحدت و هویّت ملّی بنا یافته‌اند، به گونه‌ای تناقض‌گونه با مشکل هویّت ملّی دست به گریبانند. این مشکل به درجات متفاوتی در بسیاری از آنها وجود دارد. فرض اولیّه دولت‌های ... بیشتر

مجموعه مقالات هویت ایرانی؛ همایش گفتمان ایرانیان

فریده محمدعلی پور

دوره 11، شماره 43 ، مهر 1389، صفحه 197-204

چکیده

هویت مفهومی آگاهانه و سیال با وجوهی زیستی، تاریخی، ذهنی، عقلانی و احساسی است. همچنین، مفهومی دو وجهی است که از سویی بر تشابه و اشتراک و از سوی دیگر بر تمایز و افتراق دلالت دارد. چنان‌که با تأکید بر اشتراکات ... بیشتر هویت مفهومی آگاهانه و سیال با وجوهی زیستی، تاریخی، ذهنی، عقلانی و احساسی است. همچنین، مفهومی دو وجهی است که از سویی بر تشابه و اشتراک و از سوی دیگر بر تمایز و افتراق دلالت دارد. چنان‌که با تأکید بر اشتراکات و پیوندها، ما را پیرامون محوری واحد، همبسته و متعهد می‌کند و همزمان ما را از دیگران متمایز می‌سازد. هویت مفهومی بین رشته‌ای است که در حوزه‌های مختلفی بررسی می‌شود. در روانشناسی اجتماعی رویکرد هویت اجتماعی با محوریت رابطه بین گروه‌های اجتماعی و شکل‌گیری هویت مورد توجه قرار می‌گیرد؛ در عرصه سیاست، رابطه بین هویت و ملیت از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ از منظر جغرافیایی، عناصر جغرافیایی هویت و مرزهای سرزمینی مورد توجه است. به‌رغم تفاوت رویکردها، هویت از موضوعات اصلی مورد مطالعه علوم اجتماعی در جوامع مختلف است و غیریت سازی و تمایز بخشی یکی از ساز و کارهای اصلی شکل‌گیری نگرش به جهان بیرونی است. در جهان امروز برخورداری از هویت‌های چندگانه ملی، محلی، دینی، شغلی و جنسیتی جزئی از اقتضائات زندگی اجتماعی است. از این‌رو، ایرانیان برای حفظ هویت ایرانی در ورای مرزهای این زاد و بوم نیازمند تلاشی مضاعف هستند تا پیوندهای خود را مستحکم و تداوم نسلی هویت ایرانی را حفظ نمایند.

دوره 24 (1402)

دوره 23 (1401)

دوره 22 (1400)

دوره 21 (1399)

دوره 20 (1398)

دوره 19 (1397)

دوره 18 (1396)

دوره 17 (1395)

دوره 16 (1394)

دوره 15 (1393)

دوره 14 (1392)

دوره 13 (1391)

دوره 12 (1390)

دوره 11 (1389)

دوره 10 (1388)

دوره 9 (1387)

دوره 8 (1386)

دوره 7 (1385)

دوره 6 (1384)

دوره 5 (1383)

دوره 4 (1382)

دوره 3 (1381)

دوره 2 (1379)

دوره 1 (1378)

دوره و شماره: دوره 11، شماره 43، مهر 1389، صفحه 1-214

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده