فصلنامه مطالعات ملی - فهرست مقالات

دگرگونی‌های نوین ناشی از تغییرات بنیادین در جهان‌بینی انسانی و پیامدهای اجتماعی ـ سیاسی و فرهنگی ـ عقیدتی و حتی علمی و فناوری آن، بعد از ظهور تجدّد جامعه‌های انسانی را در نقاط مختلف جهان در معرض وضعیت‌های ... بیشتر دگرگونی‌های نوین ناشی از تغییرات بنیادین در جهان‌بینی انسانی و پیامدهای اجتماعی ـ سیاسی و فرهنگی ـ عقیدتی و حتی علمی و فناوری آن، بعد از ظهور تجدّد جامعه‌های انسانی را در نقاط مختلف جهان در معرض وضعیت‌های متفاوتی قرار داد که بی‌شباهت به راهیابی افراد در جهان امروز برای سامان هویتی آنها نیست. انقلاب‌های سیاسی و اجتماعی به‌عنوان پدیده‌ای نو از جمله این تحولات است که جوامع انقلابی را در معرض چالش‌ها و تخریب‌های جدید ازجمله چالش‌های هویتی عمیق و بنیادین قرار می‌دهد. انقلاب اسلامی به منزلة نقطه عطفی در بازسازی هویت ملی ایرانیان، از ابعاد و وجوه مختلف دارای اهمیت است. یکی از پرسش‌های بنیانی این است که در فرایند انقلاب و نظام برآمده از آن، چگونه «سردرگمی» و آشفتگی ناشی از تخریب هویت ایرانی در اثر اقدامات حکومت پهلوی، به تدریج ترمیم و بازسازی شد؟ برای پاسخ به این پرسش، از اندیشه و روش حضرت امام خمینی(ره). معمار و رهبر انقلاب و نظامی اسلامی، یاری جُسته‌ایم؛ از الگوی نظری مارسیا و ابعاد چهارگانة آن در سطح جمعی و ملی بهره گرفته‌ایم و وضعیت‌های ناشی از آن را ترسیم نموده‌ایم؛ آن‌گاه در جمع با نظریة سبک رهبری فرهنگی نهضت‌ها و اصول وضع شدة انسان‌شناختی آن در قالب ایدة پژوهش، که آشفتگی و بازسازی هویت ملی است، پاسخ سؤال را به آزمون گذاشته‌ایم.

پیوند اسطوره و سیاست در شاهنامه: تلاش برای بازتولید هویت ملی ایرانیان

مرتضی منشادی

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 37-56

چکیده

شاهنامه را نباید متنی ساده و دور از اندیشه‌های دیریاب دانست. بازخوانی این حماسة ملی با به کار بستن دیدگاه‌های نوین علوم اجتماعی نشان می‌دهد که این اثر، متنی پیچیده و رازآمیز است. فردوسی با پیوند زدن ... بیشتر

ایران و هویت ملی در اندیشة مهدی اخوان ثالث

یوسف عالی عباس آباد

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 57-86

چکیده

در این پژوهش در پیِ جواب دادن به این سؤال‌ها هستیم که هویت ملی در شعر اخوان ثالث، چه مؤلفه‌هایی دارد؟ در اندیشه و شعر او این مؤلفه‌ها به چه صورتی به کار رفته است؟ دامنة مفاهیم هویت ملی به کدام مبانی محدود ... بیشتر

سهم زبان فارسی در شکل‌گیری زبان و ادبیات اردو

سکندر عباس زیدی

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 87-108

چکیده

نقش زبان شیرین فارسی در تأمین رفاه اجتماعی و انسان‌دوستی، بر صاحب‌نظران پوشیده نیست. هرچند خاستگاه این زبان و ادبیات غنی‌اش، سرزمین‌های ایران، افغانستان کنونی و آسیای میانه است، درخشش آن، نه تنها ... بیشتر نقش زبان شیرین فارسی در تأمین رفاه اجتماعی و انسان‌دوستی، بر صاحب‌نظران پوشیده نیست. هرچند خاستگاه این زبان و ادبیات غنی‌اش، سرزمین‌های ایران، افغانستان کنونی و آسیای میانه است، درخشش آن، نه تنها ایران و افغانستان بلکه شبه‌قارة پاکستان و هند و بنگلادش را نیز از فروغ مهرآیین خود روشن می‌نماید و حتی در مواردی، به صورتی دلپذیر و معنادار از بسیاری از روابط سیاسی و اجتماعی سبقت می‌گیرد. موضوع مهاجرت و مسافرت شاعران و نویسندگان ایرانی به شبه‌قاره، که شاخه‌ای از روابط ادبی و فرهنگی دو سرزمین پاکستان و ایران به‌شمار می‌آید، درخور تحقیق و مطالعة جدی است. کشور پاکستان از حیث اقتدار، و هویت سیاسی و فرهنگی خاص خود، تنها شصت سال عمر دارد؛ اما حوزة جغرافیایی‌ای که امروز پاکستان نامیده می‌شود، در تراوش‌‌ها و ازجمله ادب فارسی به ظرایف فرهنگی بسیار دست یافته است. سخنوران این سرزمین همواره شعر فارسی را به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین و گسترده‌ترین آثار فرهنگ بشری، ستوده‌اند. شعر پارسی در دو حوزة صورت و معنا ویژگی‌هایی خاص خود دارد که آن را از شعر دیگر ملل متمایز می‌نماید. امروزه زبان‌های فارسی و اردو ازجمله نزدیک‌ترین زبان‌های جهان به یکدیگر به‌شمار می‌روند. اردو از زبان‌های آریایی هند و انشعاب یافتند که از سانسکریت می‌باشد؛ ولی چون در محیط زبان فارسی بالیده، به شدت تحت تأثیر این زبان قرار گرفته است. این تأثیر به‌ویژه در ادبیات اردو تا آن حد است که شعر اردو را پرتوی از شعر فارسی شمرده‌اند. به گفتة عبدالسلام ندوی، ادبیات اردو در زیر بال شعر فارسی پرورش یافته، از این مادرخواندة نظم و نثر، سبک و مضمون، بحر و وزن و قافیه و شکل را به ارث برده و مخصوصاً الفاظ آن کاملاً از فارسی نشأت گرفته است. هدف ما از این پژوهش، بازنمایی تأثیر زبان و ادبیات فارسی بر زبان، ادب و درونمایة زبان اردو می‌باشد و اطلاعات لازم برای نگارش مقاله با استفاده از شیوة تحلیل محتوای اشعار شاعران برجستة اردو چون حفیظ، جوشن، یلدرم، ابوالکلام آزاد، نیاز فتح پوری، مجنون گورکهپوری و مهد افادی، به منظور نشان دادن جلوه‌های تأثیرپذیری آنها از زبان و ادبیات فارسی به دست آمده است.

بررسی رابطة جهانی‌شدن با توسعة گردشگری (مطالعة موردی: تهران)

زهرا نکویی؛ حمید ضرغام بروجنی؛ محمدحسین ایمانی خوشخو

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 109-134

چکیده

جهانی‌شدن، پدیده‌ای است که امروزه توجه محافل علمی را بیش از پیش به خود جلب نموده است. اگرچه این پدیده در گذشته نیز وجود داشته امروزه بیشتر به دلیل فناوری‌های نوین ارتباطی، رنگ و بویی تازه به خود گرفته ... بیشتر

بررسی تأثیر بُعد فرهنگی جهانی‌شدن بر هویت قومی (مطالعة موردی جوانان 15 تا 29 سالة شهرستان بوکان)

جلیل سحابی؛ هاشم آقابیگ پوری

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 135-153

چکیده

در این مقاله سعی شده رابطة بُعد فرهنگی جهانی‌شدن با هویت قومی شهرستان بوکان بررسی شود. روش به کار رفته در تحقیق، پیمایشی است و برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده کرده‌ایم. براساس فرمول کوکران ... بیشتر

درآمدی نظری بر چیستی رابطة فرهنگ ملی و امنیت ملی در ایران

محمدصادق جوکار؛ اباذر براری؛ مهدی طوسی

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 155-178

چکیده

سیر تحولات اخیر جامعة بین‌المللی در سایة جهانی‌شدن همراه با گسترش مفاهیمی چون حقوق شهروندی و تأثیرگذاری آن بر محیط درونی جامعة ایران، ضرورت ارائه یک چهارچوب نظری منسجم برای فهم مقولة امنیت ملی ایران ... بیشتر سیر تحولات اخیر جامعة بین‌المللی در سایة جهانی‌شدن همراه با گسترش مفاهیمی چون حقوق شهروندی و تأثیرگذاری آن بر محیط درونی جامعة ایران، ضرورت ارائه یک چهارچوب نظری منسجم برای فهم مقولة امنیت ملی ایران را معنادار می‌کند. بر این اساس در مقالة حاضر ضمن نقد نظریه‌های مرسوم و سنتی در بابِ تحلیل امنیت ملی در ایران، درصدد به دست دادن چهارچوبی نظری و مبتنی بر رابطة چهاربعدی تعاملات امنیتی برپایة فرهنگ ملی برآمده‌ایم. براساس این طرح نظری، با تشریح فرایند تحول مفهوم و نقش دولت مطابق آرای بیان شده در جامعه‌شناسی نووبری، از یک‌سو جامعه از لحاظ تعامل‌های درون جامعه‌ای (بعد اول امنیت ملی) و نقش نسبی در شکل‌دهی به دولت (بعد دوم امنیت ملی) تحلیل می‌شود و از سوی دیگر، دولت برخلاف نظر آرمان‌گرایان صرفاُ ابزار جامعه نخواهد بود؛ بلکه در عین اثرپذیری از جامعه، نقشی نسبتاً مستقل از جامعه خواهد داشت؛ بدین ترتیب هم روابط درون سازمانی دولت (بعد سوم امنیت ملی) و هم توانایی نفوذ دولت در جامعه و بازسامان بخشی آن (بعد چهارم امنیت ملی) بررسی می‌گردد. استدلال این مقاله با به دست دادن طرح نظری یاد شده، این است که تدوین هر چهار بعد امنیت ملی یعنی ابعاد درونی جامعه‌ای، جامعه/ دولت، درون دولتی و دولت/ جامعه نیازمند تعریف مبانی و تقویت بنیان‌های فرهنگ ملی و هویت ملی می‌باشد؛ بنابراین در بخش نخست این مقاله، به نقد نظریه‌های مرسوم و سنتی امنیت ملی و بیان ناتوانی آنها در تحلیل امنیت ملی می‌پردازیم و سپس طرح نظری بدیل مقاله در توضیح امنیت ملی بیان می شود. در بخش دوم، چگونگی تأثیرگذاری فرهنگ ملی برا بعاد چهارگانة امنیت ملی را تبیین می‌کنیم و در بخش سوم، کاربست این الگوی نظری در تحلیل امنیت ملی ایران را بررسی می‌نماییم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که الگوی پیشنهادی، توانایی بیشتری برای فهم مؤلفه‌های امنیت ملی و عوامل تهدید کنندة آن به وجود خواهد آورد.

موسیقی، هویت ملی و سیاست مکانی بین جهان و منطقه

ایان بیدل؛ ونسا نایتز؛ مجتبی مقصودی؛ شقایق حیدری

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 179-188

چکیده

دگرگونی‌های گسترده در روند موسیقی‌شناسی در دو دهة آخر قرن بیستم، ضرورت تازه‌ای برای مطالعة موسیقی عامه و توده‌ای به‌وجود آورده است. به‌طورکلی، غلبة دیدگاه نسبی‌گرا و منعطف بر الگوی جهانی و سنتی، ... بیشتر دگرگونی‌های گسترده در روند موسیقی‌شناسی در دو دهة آخر قرن بیستم، ضرورت تازه‌ای برای مطالعة موسیقی عامه و توده‌ای به‌وجود آورده است. به‌طورکلی، غلبة دیدگاه نسبی‌گرا و منعطف بر الگوی جهانی و سنتی، از رخدادهای مهم ناشی از نوگرایی می‌باشد. وقوع دو تحول برجسته، یعنی دگرگونی آواها و فروپاشی آنها خود ناشی از حضور، تعامل و مبارزه در بستر واقعیت‌های فرهنگی ـ هویتی و نیز مخاطبان و جایگاه موضوع است. این عوامل، در کنار یکدیگر به تدریج موقعیت ترانه‌ها و آهنگ‌سازان سنتی را دگرگون نموده و آنها را به سوی تولید و عرضة موسیقی‌هایی متفاوت‌تر سوق داده‌اند. علاوه بر آن تغییرات نو، موجب ظهور مخاطبان جدید، انواع نوین و سبک‌های متفاوت موسیقی عبور از انواع موسیقی سنتی ترکیب کردن چندین نوع موسیقی و به‌وجود آوردن نسل‌های جدید آن گشته است. گونه‌های موسیقی جدید، با ورود و طرح مباحث تازه، فضای لازم برای نقد علمی وعملی موسیقی، تولید آزادانة آن و بیان عقاید فردی و جمعی دربارة این هنر را فراهم آورده است. یکی از انواع موسیقی دگرگون شده و تأثیرگذار در سال‌های اخیر، موسیقی عامه می‌باشد. هم‌اکنون موسیقی‌شناسی عامه، عرصه‌ای هیجان‌انگیز و مهم است و به‌تدریج تبدیل به علم شده است. در کتاب مورد بحث ما نیز مسأله اصلی این است که چگونه هویت‌های ملی با استفاده از موسیقی عامه دوباره شکل می‌گیرند و بیان هویتی می‌یابند. موسیقی عامه در مدتی طولانی، وسیله‌ای مناسب برای ابراز نارضایتی‌ها، دگراندیشی‌های سیاسی ـ اجتماعی و آرزوهای نهفتة افراد دارای هویت حاشیه‌ای بود و امروز به عرصة رسمی هویت‌سازی‌ ملی در بستر جغرافیای بومی بدل گشته است. در این مختصر، یکی از کتاب‌های جدید در حوزة هویت ملی و موسیقی با عنوان «موسیقی، هویت ملی و سیاست مکانی بین جهان و منطقه» را بررسی و نقد نموده‌ایم. این اثر را ایان بیدل و ونسا نایتز تنظیم و تدوین نموده‌اند و انتشارات اشگیت به سال 2007.م در کشور انگلستان و در 268 صفحه به چاپ رسانیده است. موضوع‌های بحث شده در این کتاب عبارتند از: موسیقی عامه و جنبه‌های اجتماعی و سیاسی آن، تاریخ و نقد موسیقی عامه و موسیقی ملی، ملی‌گرایی در موسیقی، فرهنگ عامه، و موسیقی و جهانی شدن.

تمدن ایرانی؛ فراسوی مرزها

مجتبی مقصودی؛ ماندانا تیشه یار؛ عبدالامیر نبوی

دوره 11، شماره 41 ، فروردین 1389، صفحه 189-196

چکیده

کشور ایران همواره برای کارشناسان و علاقه‌مندان به مسائل تاریخی و فرهنگی خاورمیانه، جذابیت و اهمیت خاصّی داشته است؛ زیرا‌ واژة «ایران» از معدود واژگانی است که مفهومی فراتر از مرزهای جغرافیایی ... بیشتر کشور ایران همواره برای کارشناسان و علاقه‌مندان به مسائل تاریخی و فرهنگی خاورمیانه، جذابیت و اهمیت خاصّی داشته است؛ زیرا‌ واژة «ایران» از معدود واژگانی است که مفهومی فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاسی، و یا دوره‌ای خاص از تاریخ و فرهنگ دارد. اگرچه تمدن ایرانی مانند سایر تمدن‌ها فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته و شاهد حوادث تلخ و شیرین بسیاری بوده است، گویی نوعی پویایی هویتی، ضامن پایایی آن گشته و سبب پیوستگی این تمدن با همسایگانش شده است. شاید جالب توجه باشد که بسیاری از تحولات و رویدادهای حوزه تمدنی ایران نیز فراتر از مبارزه و رقابت‌های سیاسی صرف داخلی یا منطقه‌ای بوده و به طرز شگفت‌انگیزی با مقولة فرهنگ و هویت گره خورده است. بازخوانی رویدادهایی چون دست‌اندازی روسیة تزاری به خاک ایران و تحمیل قراردادهای گلستان و ترکمانچای به این کشور، جدایی هرات از ایران، انقلاب مشروطه، و واکاوی ریشه‌ها و بازتاب‌های نظری هر یک از این موارد، نکات مهمی را در این زمینه به یاد می‌آورد؛ بنابراین بررسی هرچه بیشتر و گسترده‌تر ویژگی‌های ایران، و هویت ایرانی به طور خاص، موضوعی صرفاً تاریخی و مربوط به گذشته نیست، بلکه تمرکز بر پدیده‌ای زنده است که همچنان برای حفظ پویایی و توان زایش خویش تلاش می‌کند. روشن است که توجه به ابعاد گوناگون تمدن و فرهنگ ایرانی، چه در داخل کشور و چه خارج از آن، در سال‌های اخیر رشد و گسترش فراوان داشته و در کنار انتشار کتاب‌ها و مقاله‌های تحقیقی بی‌شمار دربارة این موضوع، همایش‌های تخصصی چندی نیز با محور تمدن و فرهنگ ایرانی برگزار شده است. نقطة مشترک بسیاری از آثار پدید آمده در این حوزه، آن است که از یک‌سو دریافت علمی قانع کننده‌ای از ارتباط میان فرهنگ و تمدن ایرانی گذشته و امروز به دست می‌دهند، و از سوی دیگر برداشتی تا حد ممکن واقعی از توان تولید فرهنگی ایران و دستاوردهای آن برای دنیای کنونی را میسر می‌نمایند. این‌گونه دریافت و برداشت، آشکارا، نیازمند فراتر رفتن از باورهای عمومی و الگوهای رایج، و بهره‌گیری از نگاهی تحلیلی و منتقدانه می‌باشد؛ بنابراین رشد و گسترش آثاری از این دست ـ و نه نوشته‌هایی که صرفاً دربردارندة ستایش گذشته‌ای طلایی یا توصیف آینده‌ای خیالی است ـ می‌تواند در تداوم و بالندگی تمدن ایرانی به کار آید، جایگاه ایران را در عرصه‌های گوناگون ارتقا بخشد و به‌ویژه زمینه‌ای مناسب برای تعامل منطقی با سایر تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را فراهم آورد. اهمیت این نکته در آن است که تعامل و دادوستدهای تمدن‌ها و فرهنگ‌ها نقش مؤثری در گسترش و پالایش آنها دارد و البته بعید است که امروزه بتوان محققی را پیدا کرد که بر این مسأله تأکید نکند.

دوره 24 (1402)

دوره 23 (1401)

دوره 22 (1400)

دوره 21 (1399)

دوره 20 (1398)

دوره 19 (1397)

دوره 18 (1396)

دوره 17 (1395)

دوره 16 (1394)

دوره 15 (1393)

دوره 14 (1392)

دوره 13 (1391)

دوره 12 (1390)

دوره 11 (1389)

دوره 10 (1388)

دوره 9 (1387)

دوره 8 (1386)

دوره 7 (1385)

دوره 6 (1384)

دوره 5 (1383)

دوره 4 (1382)

دوره 3 (1381)

دوره 2 (1379)

دوره 1 (1378)

دوره و شماره: دوره 11، شماره 41، فروردین 1389، صفحه 1-206

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده