نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
10.22034/rjnsq.2023.368719.1458
چکیده
در پژوهش حاضر میزان توجه به ابعاد چهارگانه هویت ایرانی (دینی، مدرن، ملی، قومی) در «سند دانشگاه اسلامی» بررسی و با یکدیگر مقایسه شده است. مسئله این نوشتار چگونگی قرار گرفتن هویتهای چهارگانه یادشده در یک سند حاکمیتی بوده و پرسش اصلی آن است که چه رابطه‌ی ستیز، گریز و پذیرشی میان این چهار لایه هویتی در سند دانشگاه اسلامی برقرار است؟ روش مطالعه مبتنی‌بر تحلیل محتوای کیفی سند از طریق شناسایی واژگان و عبارت‌‌‌های دال بر هویتهای چهارگانه است. با توجه به دشواری توازن و تعادل هویتهای چهارگانه به‌ویژه هویت مدرن و دینی در سند، سیاست‌گذار در برخی فرازهای سند به ابهام و کلی‌گویی دچار شده است؛ اما در برخی از فرازهای دیگر، همنشینی هویت‌‌‌ها طبیعی بوده و تعادل نسبی بین آن‌ها برقرار شده است. هرچند در میان هویتهای چهارگانه موجود بیشترین تعارض میان هویت دینی و مدرن اّست؛ اما درمجموع، همنشینی و سازگاری هویت‌‌‌ها در کل سند بیشتر از تعارض‌‌‌هاست.
کلیدواژه‌ها
- اسماعیلی، محمدجواد (1398). «اخلاق مسئولیت و سیاست‌گذاری دین در دانشگاه: تحلیل سند دانشگاه اسلامی». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. سال دوازدهم. شماره 3 پیاپی 47: 121-93.
- اکبرپورشیرازی، محسن؛ رضایی، زینب (1395). «اولویت‌بندی راهبردهای سند دانشگاه اسلامی با روش مدل‌‌‌سازی ساختاری تفسیری». مجموعه آثار و مقالات برگزیده دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت. تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: 506-497.
- ایزدی، مهشید؛ قاسمی، کبری (1390). «تأثیرات استفاده از شبکه اطلاعات جهانی بر هویت دینی ـ ملی دانش‌آموزان». نامه علوم اجتماعی، 38 بهار: 120-114.
- ایمان، محمدتقی؛ روحانی، علی (1392). «هویت اسلامى و هویتهای رقیب (هویت جهانى، ملى و قومى)؛ مطالعه موردى: دانشجویان دانشگاه شیراز». فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره ششم، 1: 148-127.
- ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا (1390). «تحلیل محتوای کیفی». پژوهش. سال سوم، شماره دوم. پاییز و زمستان: 44-15.
- باقری عباسی، رسول؛ فقیهی، سیده فاطمه؛ محرمی، راحله؛ استواری، عذرا (1401). «چهارچوب ارزیابی عملکرد دانشگاه‌های تک‌جنسیتی براساس سند اسلامی شدن دانشگاهها (مورد مطالعه: دانشگاه حضرت معصومه (س)». مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال یازدهم. شماره 1 بهار و تابستان: 22-3.
- بهشتی، سید صمد؛ حقمرادی، محمد (1396). «فراتحلیل مطالعات مرتبط با رابطه بین هویت قومی و هویت ملی در ایران با تأکید بر نقش رسانه». مسائل اجتماعی ایران. سال هشتم. شماره 2. پاییز و زمستان: 27-5.
- تسلیمی، محمدسعید؛ میرزایی اهرنجانی، حسن؛ محسنی، منوچهر؛ قلیپور، آرین (1382). «طراحی و تبیین مدل دیالکتیکی نهادی شدن سازمان». فصلنامه علمی پژوهشی دانش مدیریت، سال شانزدهم: 38-3.
- جان‌پرور، محسن؛ صالح‌آبادی، ریحانه؛ احمدآبادی، آرزو (1393). «آسیبشناسی هویت ملی ناشی از پذیرش دانشجویان بومی در دانشگاهها». مطالعات جامعه‌شناختی ایران. دوره 4، شماره 12: 20-1.
- حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی. تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
- خدیوی، علی؛ هاشمیان، محمدحسین (1398). «سازمان دانشگاه اسلامی به‌مثابه نهاد علم»، دوفصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه. سال سوم. شماره پنجم. بهار و تابستان: 28-1.
- خسروپناه، عبدالحسین (1392). در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی: تحلیل نظریه‌‌‌های علم دینی و.... قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف.
- خندق نجله؛ کوثری، ابوذر (1397). «تأثیر بومی‌‌‌گزینی در نظام آموزش عالی بر انسجام اجتماعی در ایران». فصلنامه مطالعات ملی (پیاپی 75) پاییز، شماره 3: 84-67.
- دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1392). سند دانشگاه اسلامی. تهران.
- رهبری، مهدی؛ بلباسی، میثم؛ قربی، سید محمدجواد (1394). «هویت ملی در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی». فصلنامه مطالعات ملی. سال شانزدهم. شماره 1.
- شاکری، محسن؛ اکبری، زهرا؛ هوشی السادات، سید علیرضا (1397). «تدوین الگوی دانشگاه اسلامی در دیدگاه مقام معظم رهبری براساس نظریه داده‌‌‌بنیاد». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. 29. سال هشتم. شماره چهارم. زمستان: 500-481.
- صالحی عمران، ابراهیم؛ عالی شوندی، اقدس (1391). «سیاست پذیرش دانشجویان بومی از چشم‌انداز همبستگی ملی». فصلنامه مطالعات ملی. دوره 13. شماره صفر : 74-53.
- فراستخواه، مقصود؛ آبسالان، صادق (1396). «اسلامی شدن دانشگاه در ایران بعد از انقلاب؛ فراتحلیلی از پژوهش‌ها». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. زمستان، سال بیست‌و‌یکم، شماره 4: 498-469.
- فریدونی، سمیه (1399). «آسیبشناسی سیاست‌های بومی‌‌‌گزینی در پذیرش دانشجو». گزارش مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی. شماره 13.
- قائدی محمدرضا؛ علیرضا گلشنی (1395). «روش تحلیل محتوا، از کمّی‌‌‌گرایی تا کیفی‌‌‌گرایی، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی». روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. سال هفتم. ش 23. بهار: 82-57.
- قبادی، خسرو (1379). دیدگاه‌‌‌های مختلف درباره دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
- قلیپور، رحمت‌‌‌اله؛ سیدجوادین، سید رضا؛ روزبهان، محمدولی (1397). «طراحی الگوی شایستگی مدیران دانشگاهی مبتنی‌بر سند دانشگاه اسلامی». مدیریت منابع در نیروی انتظامی. شماره 22. تابستان: 35-1.
- کریمی‌‌‌مله، علی؛ بلباسی، میثم (1395). «لایه‌‌‌های هویـت ملـی ایرانـی در برنامـه‌‌‌هـای توسعه جمهـوری اسلامی ایران (1394-1368)». فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شماره هجدهم. بهار: 57-7.
- محمدزاده، حمیدرضا؛ حاجیانی، ابراهیم (1396). «طراحی مدل سنجش هویت مدرن و اعتباریابی در جامعه ایران». جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی. دوره سوم. شماره 9. 307-284.
- مشبکی، اصغر؛ سهیلا، خدامی؛ تقوی شوازی، الهه (1389). «نظریه نهادی نوین تلفیقی و نقش آن بر ایجاد مزیت رقابتی»، پژوهشنامه مدیریت اجرایی. سال دوم: 173-149.
- مطهری‌نژاد، سید مجید؛ همایون، محمدهادی و حاتمی، محمدرضا (1394). «درآمدی بر تبارشناسی موانع اسلامی شدن دانشگاهها در ایران با تأکید بر مقام سیاست‌گذاری و برنامهریزی»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. 64. سال نوزدهم، شماره سوم، پاییز: 316-293.
- مؤمنی‌‌‌راد، اکبر؛ علی‌‌‌آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم؛ مزینی، ناصر (1392). «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج». فصلنامه اندازه‌‌‌گیری تربیتی. شماره 14. سال چهارم. زمستان: 222-117.
- مهدی، رضا (1392). «نظریه دانشگاه اسلامی: الگوی فرهنگی منتج از روش نظریه مبنایی». فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. 54. سال هفدهم. شماره اول. بهار: 50-27.
- مهرابی کوشکی، راضیه؛ امام‌جمعه‌زاده، سید جواد؛ مسعودنیا، حسین؛ ربانی، علی (1396). «تصویر از خود: برساختی انتقادی ـ ایدئالیستی از هویت ملی؛ مورد مطالعه: دانشجویان دکترای دانشگاه اصفهان». راهبرد فرهنگ. شماره سی‌و‌هفتم. بهار: 162-125.
- مهرعلیزاده، یداله؛ رجبی معماری، اسماعیل؛ الهام‌‌‌پور، حسین (1391). «آسیبشناسی سیاست بومی‌‌‌گزینی کنکور (تحلیل محتوی سایت‌های اینترنتی و رسانه‌‌‌های عمومی کشور)». نشریه آموزش عالی. 16. شماره 4. پاییز: 158-119.
- میرزایی، حسین؛ آقایاری‌‌‌هیر، توکل؛ قربانپور، سجاد (1392). «بررسی عوامل مرتبط با هویت ملی و قومی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه تبریز)». فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی. سال سوم. شماره 9. زمستان: 81-59.
- همتی رضا؛ اصلانی، شهناز (1394). «عوامل مؤثر شکل‌گیری هویت دانشگاهی دانشجویان با تأکید بر نقش اینترنت». فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی. دوره 21. شماره 3: 149-121.
- همتی رضا؛ کیانپور، مسعود؛ اصلانی، شهناز (1393). «گونه‌‌‌شناسی هویت دانشگاهی و ارتباط آن با منابع درون دانشگاهی هویت‌‌‌یابی». فرهنگ در دانشگاه اسلامی. ش 13. سال چهارم. شماره 4. زمستان: 586-559.
)