نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
چکیده
موضوع این مقاله شعر فارسی به‌عنوان بخشی از ادبیات است که مؤلفه‌ای مهم و تأثیرگذار از مؤلفه‌های هویت ملی به‌شمار می‌رود. به سبب ارزش‌های هویتی و فرهنگی شعر و نقش آموزشی آن در زبان‌آموزی و ارتقای مهارت‌های زبانی و ادبی و حضور گسترده کتاب‌های درسی در میان کودکان و نوجوانان لازم است برنامه‌ریزی تخصصی در استفاده از شعر فارسی به‌عنوان یک ابزار آموزشی جدی‌تر موردتوجه قرار گیرد. در این مقاله، با طرح پرسش‌هایی از چگونگی حضور شعر و شاعران در کتاب‌های درسی، میزان استفاده از شعر در مقایسه با نثر، شیوه انتخاب اشعار و تأثیر زمان سرایش در گزینش اشعار، به بررسی روایت کتاب‌های درسی از شعر فارسی پرداخته شده است. نمونه آماری منطبق بر جامعه و شامل کتاب‌های فارسی و نگارش دوازده پایه تحصیلی بوده است. نتایج حاصل نشان می‌دهد توجهی تخصصی به کاربرد شعر در کتاب‌های درسی و جایگاه آموزشی آن نشده، کتاب‌ها فاقد الگو و نقشه منطقی است و آنچه اکنون ملاحظه می‌شود، بسندگی لازم متناسب با شأن و ارزش شعر فارسی در کتاب درسی را ندارد؛ ازاین‌رو، پیشنهاد می‌شود نخست برای دوازده پایه تحصیلی نقشه‌ای جامع به‌عنوان راهنمای کاربرد متون ادبی تهیه شود؛ به‌گونه‌ای که گستره آن تمامی حوزه‌های شعر و نثر، کهن و معاصر، ایران و ایران فرهنگی، جد و طنز و مواردی که ازنظر کمّی و کیفی دربرگیرنده حوزه ادبیات باشد را شامل شود. تهیه راهنمای کاربرد متون ادبی، برنامه‌ریزی منطقی و تخصصی در استفاده از ظرفیت ادبیات فارسی را در دو حوزه زبان‌آموزی و مهارت‌آموزی فراهم خواهد کرد.
کلیدواژه‌ها
- بهاریان‌نیکو، روشنک (1390). «نقش و تأثیر ادبیات در رشد اجتماعی و زبانی کودکان دچار اختلال در یادگیری». کتاب ماه کودک و نوجوان. 163: 45- 31.
- بیرانوندی، محمد (1393). «آموزش نوین محتوای مشترک شعر تجدد ایران، افغانستان و تاجیکستان در سده‌های 19 و 20 میلادی». ادبیات تطبیقی، 10: 60- 33.
- جنکینز، ریچارد (1394). هویت اجتماعی. مترجم تورج یاراحمدی. تهران: شیرازه.
- حسین‌پور بوانلو، هدی؛ قبول، احسان، و غفاری، مهبد (1398). «رویکردهای آموزش زبان فارسی بر پایه ادبیات فارسی». پژوهش‌های ادبی، 63: 61- 37.
- حق‌شناس، علی‌محمد (1373). «نظم، نثر و شعر؛ سه گونه ادب». مجموعه مقالات هشتمین همایش زبان‌شناسی ایران، دانشگاه علامه طباطبایی، 80: 114- 101.
- خدایار، ابراهیم (1397). «موانع و راهکارهای گسترش خط، زبان و ادب فارسی در کشورهای حوزه تمدنی مشترک با ایران». مطالعات ملی، 74: 21- 3.
- دانشگر، مریم (1402). «تبیین چهارچوب مفهومی هویت ملی در کتاب‌های درسی از منظر زبان، خط و ادبیات فارسی». آموزشوپرورش آینده؛ بازخوانی آموزشوپرورش ایران در آستانه قرن پانزدهم شمسی. به اهتمام فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران، تهران: متن.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه. جلد پانزدهم. تهران: دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن (1391). «کاربرد ضرب‌المثل در شعر شاعران ایرانی». پژوهش‌های ادب عرفانی، 21: 122-95.
- ذوالفقاری، حسن، و حیدری، محبوبه (1391). ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران. تهران: رشدآوران.
- سمیعی گیلانی، احمد (1391). شعر. دانشنامه زبان و ادب فارسی. به کوشش اسماعیل سعادت. جلد چهارم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- سیدین، علی (1391). از مکتب‌خانه تا مدرسه. تهران: نشر علم.
- شهابی، علی‌اکبر (1362). «روش پرورش و آموزش در فرهنگ قدیم و در مکاتب و مدارس قدیمه و هدف از آن». ایران‌نامه، 6: 253- 229.
- عباسی، سیما، و رضایی، زهرا (1397). «آموزش محیط‌زیست و شعر معاصر فارسی». آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 18: 62- 49.
- کیانوش، محمود (1355). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه.
- گریفیث، کِلی (1400). چرا مردم آثار ادبی را می‌خوانند. مترجم سعید رفیعی خضری. تهران: چشمه.
- لقمان‌نیا، مهدی؛ خامسان، احمد و احمدی یگانه، طیبه (1391). «توافق و عدم توافق در زمینه مؤلفه‌های هویت ملی و تلویحات آن در نظام آموزشوپرورش ایران». پژوهش در برنامه‌ریزی درسی. سال نهم، 6 (2): 57- 38.
- محمدی، محمدهادی، و قایینی، زهره (1380). تاریخ ادبیات کودکان ایران. تهران: بنیاد پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران.
- موحدی مهرآبادی، محمدباقر، و جوادی آسایش، سحرانه (1393). «تأثیر آموزش شعر بر حافظۀ کودکان». شناخت اجتماعی، 5: 135- 125.
- موسوی، مصطفی، و سیفی، مونا (1392). «درک مطلب کودکان 8-12سال از متون ادبی کهن». ادب فارسی، 12: 152- 133.
- نجفی بهزادی، سجاد؛ علیخانی، زیبا، و مهری، معصومه (1399). «بررسی و تحلیل ساختار و محتوای اشعار کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی». پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، سال دوم، 3: 346- 322.
- هرش، ادوارد (1397). شعر را چگونه بخوانیم. ترجمه مجتبی ویسی. تهران: مروارید.
- فرهنگ برخط ریشه‌شناسی، قابل دسترسی در: .www.etymonline.com
- واژه‌های مصوب، قابل دسترسی در: https://wiki.apll.ir/word/index.php.
- Carroll, T. (2001). Language Planning and Language Change in Japan. Richmond and surrey: Curzon press.
- Smith, T. W., & Jarkko, L.; (1998). “National Pride: A cross-national analysis”. GSS Cross-national Report. 19. Chicago: NORC. University of Chicago: 1-47.
)