نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد تمام دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
2 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران
4 دانشجوی دکتری علوم سیاسی (گرایش جامعه‌شناسی سیاسی)، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران
چکیده
مسئله کُردها یکی از مسائل قومی در ایران معاصر بوده است. در عمده پژوهش‌هایی که در ارتباط با کُردها انجام شده است، بیشتر به چگونگی ارتباط کردها با دولت و کمتر به زیست اجتماعی - سیاسی درونی آن‌ها پرداخته شده است. به‌عبارتی، مفروض اصلی بیشتر پژوهش‌های مرتبط با کُردها بر همگون بودن جماعت کُردی تأکید دارد. درحالی‌که از دیدگاه این نوشتار، کُردها مانند بسیاری از جماعت‌های دیگر، گروهی همگن نیستند. به‌عبارتی، پویایی تحولات اجتماعی کُردها مبتنی‌بر دو تمایز سنت - مدرنتیه و هم‌گرایی - واگرایی منجربه پدیدارشدن شکاف‌های اجتماعی در میان آن‌ها شده است؛ بنابراین، در همین راستا، تلاش شده است با رهیافت جامعه‌شناسی تاریخی و بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و تکنیک مصاحبه، به بررسی مهم‌ترین شکاف‌های اجتماعی و پیامدهای سیاسی آن در میان کُردها پرداخته شود. نتایج این پژوهش نشان داد که مجموعه‌ای از شکاف‌های ساخت اجتماعی سنتی و مدرن مانند شکاف‌های قبیله‌ای، مذهبی، زبانی، نسلی و جنسیتی در کنار برخی شکاف‌های سیاسی مانند منازعات ایدئولوژیک، رقابت نخبگان سیاسی و کشمکش‌های حزبی و درون‌حزبی در میان کُردها سبب شده است که هویت سیاسی کُردها یک هویت سیاسی متکثر باشد و هیچ جریان سیاسی در میان کُردها نتواند هژمونیک شود.
کلیدواژه‌ها
- آبراهامیان، یرواند (1396)؛ ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ چهاردهم، تهران: نشر نی.
- احمدی، حمید (1395)؛ قومیت و قوم‌گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت، چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی.
- اعظم آزاده، منصوره؛ بقالی، هاوژین (1391)؛ «تحلیل جامعه‌شناختی سلفی‌گری به‌مثابه یکی از منابع هویت‌ساز در کردستان ایران»، فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، سال ششم، تابستان 1391 شماره 2، صص 29-4.
- اوزکریملی، اوموت (1383)؛ نظریه‌های ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران: انتشارات مطالعات ملی.
- ایرندگانی، یونس (1387)؛ «بررسی نقش جنبش چپ بر قومیت‌ها در بلوچستان و کردستان ایران (1365-1350)»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.
- بدیعی، مرجان و دیگران (۱۳۹۲)؛ «بنیادهای هویت سیاسی کردهای ایران»، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره ۴۵، شماره ۳۰، صص 120-95.
- برزویی، مجتبی (1378)؛ اوضاع سیاسی کردستان از 1258 تا 1325 ه.ش، تهران: ناشر فکر نو.
- برویین سن، مارتین ون (1393)، جامعه‌شناسی مردم کرد (آغا، شیخ، و دولت)، ساختارهای اجتماعی و سیاسی کردستان، ترجمه ابراهیم یونسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات پانیذ.
- بشیریه، حسین (۱۳۹۰)؛ جامعه‌شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، تهران: نشر نی.
- پالاس، ادگار (1377)؛ جنبش کردها، ترجمه اسماعیل فتاح قاضی، تهران: انتشارات نگاه.
- تاجیک، محمدرضا (1381)؛ «جامعه ایران و شکاف میان نسل‌ها»، مجله راهبرد، شماره 26، صص 280-264.
- ترابی فارسانی، سهیلا (۱۳۹۷)؛ زن ایرانی، در گذار از سنت به مدرن، تهران: انتشارات نیلوفر.
- توسلی، غلامعباس؛ ادهمی، جمال (۱۳۹1)، «حافظه تاریخی، هویت قومی و جهانی‌شدن: پژوهش بی نسلی در شهر سنندج»، مجله مسائل اجتماعی ایران، سال سوم، شماره ۲، زمستان، صص 37-7.
- جمشیدی‌ها، غلامرضا؛ خالق پناه، کمال (1388)؛ «دگرگونی نسلی و هویت اجتماعی در کردستان: مطالعه جوانان شهر سقز»، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، شماره سوم، پاییز و زمستان 1388: 81-53.
- خدیو، طاهر (1386)؛ «بازخوانی جنبش چپ در کردستان (1990-1970)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی.
- دلاوری، ابوالفضل (1392)؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران تا سال 1342، تهران: انتشارات پژوهشگاه امام خمینی (ره).
- دلیرپور، پرویز؛ سمیعی اصفهانی، علیرضا (1398)؛ جامعه‌شناسی شکاف‌های اجتماعی (بررسی‌های موردی)، نگارش و برگردان اثر پیپانوریس و نیکی آر.کدی و دیگران، تهران: انتشارات کویر.
- زارعی مهرورز، عباس (1394)؛ «بررسی تأثیرات سیاسی و اجتماعی طریقت‌های کردستان در آغاز قرن بیستم، تحقیقات تاریخ اجتماعی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، بهار و تابستان 1394، صص 81-65.
- رومانو، ده یفید (1399)؛ بژافی ناسیونالیسم کرد، وه رگیر: هومه ر فه یزی، سن نه، ئنتشارات مادیران.
- سراج‌زاده، سید حسین و دیگران (1393)؛ «مطالعه کیفی مذهب و قوم‌گرایی در میان کُردهای شیعه و سنی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره پانزدهم، شمارۀ 4، زمستان 1393، صص 29-3.
- سراج‌زاده، سید حسین؛ قادرزاده، امید؛ رحمانی، جمیل (1393)؛ «مطالعه کیفی مذهب و قوم‌گرایی در میان کُردهای شیعه و سنی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره پانزدهم، شماره 4، زمستان 1393، صص 29-3.
- شعبانی، رضا (1385)؛ مبانی تاریخ اجتماعی ایران، چاپ ششم، تهران: نشر قومس.
- عبادی، محسن (1401)؛ باورهای اعتقادی و اندیشه چپ در کردستان، خبرگزاری ویستا، رؤیت‌شده به تاریخ 20/909/1401، https://vista.ir/w/a/21/uz8k9.
- فی، برایان (1381)؛ فلسفه امروزین علوم اجتماعی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر طرح نو.
- قادرزاده، امید؛ شفیعی‌نیا، عباس (1391)؛ «تأثیر ساختار اجتماعی آموزش بر قوم‌گرایی دانشجویان»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 19، شماره 59، صص 214-174.
- کاتم، ریچارد (1399)؛ ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات کویر.
- کریمی مله، علی (1388)؛ «درآمدی نظری بر کاربرد و نقد نظریه چهارچوب‌سازی در تحلیل پویش‌های قومی»، فصلنامه مطالعات ملی،40، سال دهم، شماره 4، صص 52-33.
- مرادبیگی حسین (2004)؛ تاریخ زنده کردستان چپ و ناسیونالیسم، نسخه آنلاین.
- محمدی، آیت (1386)؛ تاریخ سیاسی کرد (به انضمام پیشینه تاریخی کردهای قم)، تهران: انتشارات پرسمان.
- مردوخی کردستانی، شیخ محمد (1379)؛ تاریخ مردوخ، تهران: انتشارات کارنگ.
- محمدزاده، حسین (1390)، عوامل مؤثر بر پیوستگی و گسستگی قومی سیاسی، رساله دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
- محمدی، جمال؛ پاشایی، لطیفه (1400)؛ «زنان کرد در حوزه عمومی: زمینه‌ها، مؤلفه‌ها و فعالیت‌های تشکل‌های اجتماعی زنانه (مطالعه موردی: استان کردستان)»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، دوره 19، شماره 3، پاییز 1400، صص 403-379.
- مقصودی، مجتبی (1380)؛ تحولات قومی در ایران (علل و زمینه‌ها)، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
- مک دوال (1380)؛ تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: انتشارات پانیذ.
- مینورسکی، ولادیمیر (1379)؛ کرد، ترجمه حبیب‌الله تابانی، تهران: نشر گستره.
- نادری، محمود (1394)؛ حزب دموکرات کردستان ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- Asatrian, Garnik(2009); Prolegomena to the Study of the Kurds, Koninklijke Brill NV, Leiden, 2009.
- Elling Rasmus Christian(2015); “Tribal hands and minority votes: ethnicity regionalism and elections in Iran”, Ethnic and Racial Studies, 2015,Vol. 38, No. 14, 2534–2550, http://dx.doi.org/10.1080/01419870.2015.1061135g.
- Shahrzad Mojab(2001); Women and Nationalism in the Kurdish Republic of 19461.
- Krause, Kevin(2007); “new dimensions of political cleavage”, Oxford Handbook of Political Behaviour -chap28 Page Proof page 538 12.1.2007 12:45pm Compositor Name: Ssivasankaran.
- مصاحبه با دکتر جلال جلالی‌زاده، استاد الهیات دانشگاه تهران، نماینده مجلس ششم 26/05/1401.
- مصاحبه با دکتر عبدالعزیز مولودی، فعال سیاسی و پژوهشگر قومی 18/06/1401.
- مصاحبه با دکتر خالد توکلی، فعال سیاسی و پژوهشگر مطالعات قومی 20/06/1401.
- مصاحبه با دکتر جعفر حق‌پناه، استاد دانشگاه تهران 25/06/1401.
- احسان هوشمند، پژوهشگر مسائل قومی 3/08/1401.
)