نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد آموزش ابتدایی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز. شیراز. ایران
2 دانشیار روان‌شناسی تربیتی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز و مدیر قطب علمی تربیت شهروندی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسنده مسئول).
3 دانشیار روان‌شناسی تربیتی و علمی دانشگاه شیراز و عضو قطب علمی تربیت شهروندی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
تربیت شهروندی که برگرفته از ارزش‌‌ها و ایدئولوژی جامعه باشد از ارکان مهم هویت ملی است که پرداختن به آن با توجه به نقشی که درشکل‌گیری احساس تعلق افراد دارد، حائز اهمیت است و این امر به‌ویژه در سال‌‌های اولیه زندگی افراد که مبنای شکل‌گیری شخصیت آن‌هاست، بیشتر قابل‌تأمل است. در این راستا، آموزش‌وپرورش به‌عنوان نظام اصلی تعلیم و تربیت در جامعه، نقش مهمی در تربیت دانشآموزان دارد و نیاز است که در برنامه درسی خود، به بررسی چگونگی تربیت شهروندی دانشآموزان بپردازد؛ ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر تدوین بسته آموزشی تربیت شهروندی (شناسایی اهداف، مؤلفه‌‌ها و روشهای آموزش) در حوزه‌‌ی ارتباطات اجتماعی به دانشآموزان دوره ابتدایی بود. پژوهش با رویکرد کیفی از نوع تحلیل محتوا به شیوه شبکه مضامین انجام گرفت. مشارکت‌‌کنندگان پژوهش معلمان مقطع ابتدایی دوره دوم بودند که با استفاده از رویکرد هدفمند، به روش صاحبنظران کلیدی و استفاده از روش معیار اشباع نظری انتخاب شدند (16 نفر). برای گردآوری داده‌‌های موردنیاز از روش مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته استفاده گردید. در پاسخگویی به سؤال اول پژوهش مبنی‌بر چیستی اهداف تربیت شهروندی در ارتباطات اجتماعی، یافته‌های حاصل از سه مضمون فراگیر با عناوین مهارت‌های حیطه‌‌ی سر، قلب و سلامت و هفت مؤلفه سازمان‌دهنده (خودآگاهی، مهارت ارتباطی، همدلی، مهارت‌های بین‌فردی و...) و 41 مضمون پایه (هویت فردی، هویت جمعی، تعهد و...) خلاصه گردید. نتایج پرسش دوم درخصوص شناسایی مؤلفههای بسته تربیت شهروندی در حوزه ارتباطات اجتماعی سه مضمون فراگیر شامل دانش، مهارت و نگرش و چهار مضمون سازمان‌دهنده (شناختی، عاطفی، نگرشی- انگیزشی و مهارتی)، پانزده مضمون پایه (تشویق، تنبیه، وطن‌دوستی، خداشناسی و...) خلاصه گردید. نتایج پرسش سوم درخصوص روشهای آموزش تربیت شهروندی شامل دو مضمون فراگیر ازجمله آموزش فعال و آموزش غیرفعال و پنج مضمون سازمان‌دهنده (تعاملی، مسئله‌محور، مستقیم، غیرمستقیم، انفرادی) و 25 مضمون پایه (بازی، سخنرانی، نمایش و...) بود. درنهایت، یافته‌های پژوهش حاضر توجه به اهداف مشخص فردی و اجتماعی، توجه به دانش، مهارت و نگرش و به‌کارگیری و روشهای آموزش فعال و غیرفعال را در تربیت شهروندی تأیید کرد.
کلیدواژه‌ها
- انصاری، رضا؛ ترکیان تبار، منصور (1399)؛ «مهارت‌های ارتباطی معلمان و تأثیر آن بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان»، سومین همایش ملی روان‌شناسی تعلیم و تربیت و سبک زندگی. قزوین: https://civilica.com/doc/1020694.
- برزگر، رضوان؛ شهریاری، اصغر (1399)؛ «نقش مدارس در تربیت شهروند فعال»، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، شماره 24، صص 117-105.
- ترکارانی، افشین؛ ساداتی نژاد، سیدمهدی (1397)؛ «شهروندی دین‌پایه؛ الگوی انسجام هویتی در ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 19، شماره 74، صص 82-61.
- جعفری، سکینه؛ دهقان‌زاده، سمانه (1400). «شناسایی مؤلفههای آموزش حقوق شهروندی در نظام آموزشی کشور ازنظر صاحبنظران: یک پژوهش آمیخته»، جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، دوره 14، شماره 2، صص 216-203.
- حسینی، سید مهدی؛ کوروش فتحی؛ اجارگاه، کوروش؛ حقانی، محمود؛ عارفی، محبوب؛ رضایی‌زاده، مرتضی (1400)؛ «جایگاه تربیت شهروند مجازی در برنامه‌های درسی رسمی دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران»، مجله‌‌ی علوم تربیتی، دوره ششم، سال 28، صص 252-229.
- خنیفر، حسین؛ پورحسینی، مژده (1391)؛ مهارت‌های زندگی، تهران: انتشارات هاجر.
- ذهبیون، شهلا؛ یوسفی، علیرضا؛ یارمحمدیان، محمدحسین (1395)؛ «تحلیل محتوای کتاب‌های جامعه‌شناسی متوسطه با توجه به مفاهیم تربیت‌‌شهروندی»، پـژوهش در برنامه‌‌ریزی درسی، شماره 23، سال 13، صص 147-136.
- رحمانزاده، سید علی؛ نجفی نیاسر، طاهره (1392)؛ «مطالعه رابطه بین مهارت‌های ارتباطی اساتید دانشکده فنی دختران تهران ولی‌عصر با اثربخشی آموزشی»، مطالعات رسانه‌ای، شماره 23، سال 8، صص 198-185.
- رضاییان، علی (1389)؛ مدیریت رفتار سازمانی، تهران: انتشارات سمت.
- عباسیان، حسین؛ رضاویسی، مهدیه (1396)؛ «رفتار شهروندی فردی: میانجی میان خوش‌بینی تحصیلی معلم و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 133، صص 52-35.
- عبدالملکی، صابر (1398)؛ «بازی هدایت‌شده»، نشریه رشد آموزش پیش‌دبستانی، شماره 40، صص 40-38.
- فتحی، محمدرضا؛ سعادتمند، زهره (1394)؛ تربیت شهروندی در دانشآموزان ابتدایی، اولین کنفرانس علمی پژوهشی راهکارهای توسعه و ترویج آموزش علوم در ایران، گله‌دار.
- کمال‌‌پور، ناصر؛ هاشمی، سید ضیاء؛ نجاتی حسینی، سید محمود (1399)؛ «تبیین جامعه‌شناختی مواضع سیاسی تربیت دانش‌‌آموز به‌مثابه شهروند مطلوب در اسناد رسمی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه نوآوری‌های پژوهشی، شماره 73، سال 19، صص 110-89.
- کیشانی فراهانی، عزت‌اله؛ فرمهینی فراهانی، محسن؛ رهنما، اکبر (1392)؛ «مؤلفههای اساسی تربیت شهروندی اسلامی ـ ایرانی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 14، شماره 56، صص 74-51.
- موسوی، سید عرفان (1392)؛ نقش تلفن همراه در تعاملات میان‌فردی و ارتباطات اجتماعی (مطالعه موردی شهروندان کرج)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
- نقی‌زاده نفیسه، امیدی جمشید (1396)؛ بررسی جایگاه آموزش‌وپرورش در تربیت‌‌شهروندی، کنفرانس بین‌المللی علوم اجتماعی، تربیتی، علوم انسانی و روان‌شناسی.
- نظری، علی‌اشرف (1388)؛ «بازخوانی مفاهیم و نظریه‌های شهروندی: فهم روندها و چشم‌اندازها»، مجله رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 20، صص 40-11.
- ----- (1394)؛ شهروندی و هویت، تهران: تمدن ایرانی. چاپ اول.
- نظری مقدم، جواد (1401)؛ «مدارا و تساهل مذهبی ایرانیان در مواجهه با اقلیت‌های دینی به‌مثابه یکی از شاخص‌‌‌های هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 23، شماره 90، صص 50-31.
- Attride-Stirling, J. (2001);" Thematic networks: an analytic tool for qualitative research". Qualitative Research, Vol 3, No 1,PP 385–405. https://doi.org/10.1177/146879410100100307
- Bharvad, A. j. (2012);" Curriculum Evaluation", International Research Journal. 12, No.1,PP 72-74.
- Blanchet-Cohen, N.; Bedeaux, C. (2014); "Towards a Rights-Based Approach to Youth Programs: Duty-Bearers' Perspectives", Children and Youth Services Review, Vol 38,PP 75–81.
- Burns, T. R. (2012); Sustainable development: Sociological perspective. Available at: ttps://mahb.stanford.edu/wp-content/uploads/2013/01/Sustainable-Development-Sociological-Perspectives.pdF.
- Dunlap, R. E.; Marshall, B. K. (2006);"Environmental sociology". In C. D. Bryant & D. L. Peck (Eds.), 21st century sociology: A reference handbook, (Vol. 2 pp. 329-340). Thousand Oaks, CA: Sage.
- Essen, ER. (2021);"Options for developing European strategies on citizenship education", European Educational Research Journal, University of Duisburg, Germany, Vol. 20,No 3,PP 329–347.
- Frønes, I. (2016); The autonomous child: Theorizing socialization. Springer International Publishing.
- Geboers, E. Geijsel, F. Admiraal, W. & Jorgensen, T. (2013) "Review of the Effects of Citizenship Education", Educational Research Review, Vol 9: 158–173.
- Gnanarajan, A.H; Kengatharan, K; Velnampy, T. (2022);"Teachers' organisational citizenship behaviour: do students' behaviour patterns and teachers' ideology on student control matter", International Journal of Management in Education, 16 No.2,PP 192-210.
- Harshman J. (2018);" Developing global citizenship through critical media literacy in the social studies", The Journal of Social Studies Research, Vol 42, No 2,PP 107-117.
- Hendricks, P. (1998); Developing Youth Curriculum Using the Targeting Life Skills Model. https://unesdoc.unesco.org/ark:/
- Kennedy, K. (2016); Citizenship education and the modern state. London: Routledge, London.
- Indelicato A, Martín JC. (2022); "Are Citizens Credentialist or Post-Nationalists? A Fuzzy-Eco Apostle Model Applied to National Identity". Mathematics, Vol 10, No 12, 197- 210. https://doi.org/10.3390/math10121978.
- Khine, M. S., & Atputhasamy, L. (2005); Self-perceived and student’s perceptions of teacher interaction in the classrooms. A paper presented at the conference on Redesigning pedagogy: Research, policy, practice, Singapore.
- Livingstone, S., & Third, A. (2017);" Children and young people’s rights in the digital age: An emerging agenda". New Media & Society, Vol 19, No 5, 657–670. https://doi.org/10.1177/1461444816686318.
- Sant, E.,González-Valencia, G.,Shaikh, Gh.,Santisteban, A., Costa, M., Hanley, Ch., & Davies, I. (2022); Characterising citizenship education in terms of its emancipatory potential: reflections from Catalonia, Colombia, England, and Pakistan. A Journal of Comparative and International Education, PP 1-20.
- Sant, E., Davies., I. & Santisteban, A. (2016);" Citizenship and Identity: The Self-Image of Secondary School Students in England and Catalonia", British Journal of Educational Studies, Vol 64, No 2, 235-260, DOI: 10.1080/00071005.2015.1070789
- Su, F, Bullivant, A.,& Holt, V, (2013);Global Citizenship Education, In Curtis, W, et al (eds) Education Studies An Issues Based Approach (3rd Edition), Exeter: Sage/Learning Matters.
- Wenger, E. (1998); Communities of Practice: Learning, Meaning and Identity, UK, Cambridge University Press.
)