نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌‌شناسی واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
10.22034/rjnsq.2023.338483.1424
چکیده
فرهنگ، هویت و شناسنامه‌ی هر ملتی است که ریشه در تاریخ، باورها و آداب‌ورسوم آن دارد. کتابخانه با حفظ و ارائه آثار منابع ارزشمند علمی، فرهنگی، اجتماعی در طول ادوار تاریخ به‌‌عنوان تجلی‌‌گاه هویت فرهنگ اجتماعی ملی عمل نموده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش کتابخانه در توسعه فرهنگی، انتقال مؤلفههای هویت‌‌بخش و تحکیم هویت و فرهنگ اجتماعی و ملی انجام شد. در پژوهش حاضر از روش نظام‌‌مند استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش تعداد 39 سند پژوهش علمی در زمینه نقش کتابخانه در ایجاد فرهنگ و هویت ملی بود که در ارتباط با موضوع پژوهش در پایگاه‌‌های علمی؛ علم‌‌نت، مگیران، نورمگز، پایگاه استنادی جهان اسلام و امرالد منتشر شده بودند. نتایج حاکی از این بود که کتابخانه بخشی از تاریخ معنوی و تمدنی بشر بوده و ردپای آن در گذر زمان از عهد باستان تا عصر حاضر کماکان قابل‌رؤیت است. توسعه‌ی فرهنگی مرهون رشد آگاهی‌‌ها، قابلیت‌‌ها و امکانات برآورده شده از نیازهای مادی و معنوی کتابخانه است که با حفظ آثار مکتوب و سرمایۀ فرهنگی همانند حلقه‌‌های زنجیر نه‌‌تنها هویت نسل‌‌ها را به هم پیوند داده و مانع از گسست هویتی آنان شده بلکه بازتابشگر ضربان قلب هویت فرهنگ اجتماعی و ملی جامعه شده است.
کلیدواژه‌ها
- آبدرزاده، پانته (1383)؛ «کتابخانه اسکندریه»، فصلنامه کتاب، شماره 60، صص 157-161.
- آذرنگ، عبدالحسین (1371)؛ «کتابخانه عمومی و توسعه فرهنگی»، مصاحبه، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی (پیام کتابخانه سابق)، سال دوم، شماره 4، صص 53-6.
- اشرفی، اکبر (1386)؛ «فرهنگ در اندیشه امام (ره)»، ماهنامه زمانه، شماره 58، صص 120-105.
- اکبری، عسگر (1399)؛ «مؤلفههای هویت ایرانی اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری»، فصلنامه مطالعات ملی، سال بیست‌‌ویکم، شماره 3، صص 63-45.
- امجد، امیر (1370)؛ «کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی: بزرگ‌ترین کتابخانه مذهبی در خاورمیانه»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی (پیام کتابخانه سابق)، سال اول، شماره 2، صص 33-29.
- امیرراشد، سولماز و آژند، یعقوب (1400)؛ «مدیریت هنری و کتابخانههای دوره ایلخانی»، کتابداری و اطلاع‌‌رسانی، سال بیست‌‌وچهارم، شماره 2، صص 249-221.
- اندیشمند، علی‌محمد (1397)؛ «بررسی اجتماع‌‌پذیر بودن کتابخانههای عمومی»، معماری شناسی، سال دوم، شماره 8، صص 6-1.
- بیگدلی، زاهد (1376)؛ «کتابخانه ملی استرالیا»، مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، شماره 31، صص 17-10.
- بیگدلی، زاهد و شریفی، سمیه (1378)؛ «درآمدی بر مفهوم مکان»، کتابداری و اطلاع‌‌رسانی، شماره 44، صص 161-171.
- پارسازاده، احمد و شقاقی، مهدی (1388)؛ «کتابخانههای عمومی و ساخت واقعیت اجتماعی»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، سال پانزدهم، شماره 4، صص 60-29.
- پارسائیان، حسن (1382)؛ «کتابخانه‌‌ها در ایران باستان»، پیام بهارستان، شماره 22، صص 36-34.
- پرویزی، الهام (1388)؛ «معماری ملی از دیدگاه هویت فرهنگی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دهم، شماره 1، صص 108-81.
- حاکمی، اسماعیل (1349)؛ «کتاب و کتابخانه»، معارف جعفری، شماره 10، صص 192-189.
- دانایی، ابوالفضل و بابائی ساروئی، مصطفی (1396)؛ «نقش رسانه‌های مجازی در گرایش به هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال هجدم، شماره 3، صص 68- 43.
- دائمی، امیرحسین؛ حسین، نامداری و خلیلی، مجید (1399)؛ «کتابخانۀ دارالعلم شاپور در بغداد (451-383 ق) و تأثیر آن بر ارتقای سطح علوم در قرون چهار و پنج هجری (با تأکید بر دانش طبّ)»، تاریخ علم، سال هجدهم، شماره 2، صص 538-521.
- دبدبه، محمد و شاطری وایقان، امید (1398)؛ «هویت در معماری داخلی (دوره اسلامی)»، پژوهش‌‌های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی، سال دوم، شماره 3، صص 18-1.
- دهگان، ابراهیم (1350)؛ «کتابخانه در ایران قدیم»، بررسی‌‌های تاریخی، سال ششم شماره 2، صص 202-197.
- ربانی، علی و رستگار، یاسر (1391)؛ «تحلیلی بر وضعیت هویت ملی و ابعاد ششگانه آن در بین شهروندان شهر اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 24، شماره 50، صص 20-1.
- رحیمی، صالح و سعادت‌‌نیا، زینب (1399)؛ «پیشبینی میزان مطالعه بر اساس سرمایههای فرهنگی و اجتماعی کاربران کتابخانههای عمومی»، مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، انتشار آنلاین، 22/01/1399،doi: 22055/slis.2020.31926.1674.
- رسول‌‌زاده، میکائیل و شیخ‌‌الاسلامی، رقیه (1392)؛ «تقویت خودباوری ملی، تقویت ملی و قومی»، کنگره پیشگامان پیشرفت، دوره 4.
- زوارقی، رسول (1385)؛ «کتابخانههای عمومی آینده»، فصلنامه کتاب، شماره 67، صص 160-149.
- سهیلی، فرزانه و علیدوستی، سیروس (1400)؛ «مفهوم‌‌سازی برند کتابخانه‌‌ها بر پایة مرور نظام‌‌مند پژوهش‌‌ها»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، سال بیست‌‌وهفتم، شماره 1، صص 134-103.
- صالحی‌‌امیری، سیدرضا؛ عزیزآبادی‌‌فراهانی، فاطمه و باباشمس، آرزو (1398)؛ «شناسایی ابعاد و مؤلفههای توسعه فرهنگی در کتابخانه ملی ایران»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شماره 3، صص 531-513.
- صالحی‌‌صدیق، علیرضا و طالبی، مهناز (1395)؛ «بررسی و شناسایی مؤلفههای کیفی اجتماع‌‌پذیری در طراحی ساختمان‌‌ها»، دومین کنفرانس بین‌‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر.
- علو‌‌ى‌‌مقدم، بهنام و داورپناه، زهرا (1393)؛ «تحلیل محتواى مؤلفه‌‌هاى هویت ملى در کتب آموزش زبان فرانسه دوره‌‌هاى راهنمایی، دبیرستان- پیش‌‌دانشگاهی». نوآوری‌‌های آموزشی، سال 13، شماره 52، صص 140-117.
- عیوضی، حیدر (1394)؛ «کتابشناسی مجموعه عبری در کتابخانه آستان مقدسه حضرت معصومه (س)»، نشریه آینه پژوهش، سال بیست‌‌وسوم، شماره 3، صص 95-83.
- غفاری، سعید و علیزاده، سولماز (1399)؛ «بررسی نقش کتابخانه‌‌هاى عمومی منطقه آزاد ماکو در توسعه فرهنگ ارتباط آن منطقه»، فصلنامه دانش‌‌شناسی، سال سیزدهم، شماره 50، صص 75-64.
- غفاری‌‌قدیر، جلال و شقاقی، مهدی (1389)؛ «کتابخانههای عمومی و تحلیل کارکردهای اجتماعی آن به‌‌عنوان نهادی ارتباطی- رسانه‌‌ای»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، سال شانزدهم، شماره 3، صص 38-5.
- قاسمی، فرید (1373)؛ «برگی از تاریخ کتابخانه ملی»، نشر دانش، شماره 81، صص 30-27.
- قنبری‌‌سرخی، عمران (1395)؛ نقش کتابخانههای عمومی بر ارتقای فرهنگ عمومی در طی دو دهه اخیر در شهر تهران، استاد راهنما رضا رادفر؛ مشاوره شهره انصاری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات، دانشکده مدیریت و اقتصاد، (منتشرنشده).
- کهن، فرحناز (1394)؛ «کتابخانه و کتابداری در عصر سامانی»، مطالعات کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، شماره 104، صص 122-109.
- گنجی، علیرضا (1379)؛ «تاریخچه کتابخانه در ایران»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، شماره 39، صص 89-83.
- گولدینگ، آن (1388)؛ «کتابخانه و سرمایه فرهنگی، ترجمه اسفندیاری مقدم و زارعی، عیسی»، کتاب‌‌ماه کلیات، شماره 146، صص 63-60.
- لطف‌‌آبادی، محسن (1392)؛ «بازخوانی نظری مفهوم هویت»، خردادنامه، شماره 10، صص 66-53.
- مزینانی، علی (1377)؛ «کتابخانه‌‌ها به‌‌عنوان حافظه جهانی»، پیام کتابخانه، سال هشتم، شماره 1، صص 57-48.
- معمارطلوعی، محبوبه (1380)؛ «کتابخانه ملک، گنجینه نسخ خطی»، ماهنامه کتاب ماه کلیات، سال چهارم، شماره 39 و 40، صص 49-48.
- میرحسینی، زهره (1371)؛ «آشنایی با: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی»، پیام کتابخانه، سال دوم، شماره 1، صص 81-78.
- میرحسینی، زهره؛ اباذری، زهرا و محرابی، صفورا (1394)؛ «مطالعه هویت نام خلیج‌فارس در نقشه‌‌ها و اطلس‌‌های موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و وزارت امور خارجه»، مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج‌فارس، شماره 5، صص 86-73.
- نقی‌‌زاده، مهران (1382)؛ کتابخانه جدید حسینیه ارشاد، استاد راهنما رضا شریف‌‌تهرانی و حمید ندیمی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، (منتشرنشده).
- نوبخت، حبیب‌‌الله (1352)؛ «کتابخانه شاپور»، نشریه وحید، شماره 114، صص 278-273.
- نوکاریزی، محسن و نارمنجنی، مهدی (1393)؛ «بررسی جایگاه کتابخانههای عمومی در توسعه فرهنگی شهرستان بیرجند»، پژوهش‌‌نامه کتابداری و اطلاع‌‌رسانی، سال چهارم، شماره 2، صص 248-233.
- نوکاریزی، محسن، نارمنجنی، مهدی و دهقانی، کلثوم (1393)؛ «ارتباط بین سرمایۀ فرهنگی والدین و میزان استفاده فرزندان از مواد کتابخانه‌‌ای کتابخانههای عمومی استان خراسان جنوبی»، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، سال بیستم، شماره 2، صص 370-349.
- نیازی، محسن؛ شفائی‌مقدم، الهام و فرهادیان آرانی، علی (1401)؛ «طراحی الگوی مؤلفههای هویت ملی در ایران»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال 13، شماره 1، صص 78- 62.
- نیکولو‌‌پولوس، پانا یوتیس (1372)؛ «کتابخانه اسکندریه»، ترجمه عیسی رضازاده، تحقیقات اطلاع‌‌رسانی و کتابخانههای عمومی، سال سوم، شماره 1، صص 106-105.
- هابرماس، یورگن (1381)؛ «سیطره عمومی»، ترجمه هاله لاجوردی، ارغوان، شماره 20، صص 9-1.
- هدایی، محمد (1380)؛ «نقد تاریخ‌‌نگاری عمومی کتابخانههای ایران»، کتابداری، شماره 37، صص 203-157.
- همایون‌‌فرخ، رکن‌‌الدین (1347)؛ «تاریخچه کتاب و کتابخانه در ایران: کتابخانه‌‌ها در قرن اول اسلامی»، هنر و مردم، شماره 74، صص 21-18.
- هیئت تحریریه (1343)؛ «تاریخ کتابخانه در دنیا»، پیک اسلام، شماره 10، صص 13-10.
- Goulding, A. (2008); “Libraries and Cultural Capital”, Journal of Librarianship and Information Science, Volume 40, Issue 4, 235- 237. https://org/ 10.1177/ 0961000608096713
- Leguina, A., Mihelj, S. & Downey, J. (2021); “Public libraries as reserves of cultural and digital capital: Addressing inequality through digitalization”, Library & Information Science Research, Volume 43, Issue 3,101- 103. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2021.101103
- Nelson, C. (2021); “Book extract: ‘Broken’- requiem for the family court”, The Conversation, august; 26. https://theconversation. com/book-extract-broken-requiem-for-the-family-court-166406
- Simpson, P (2021); “Kentish Book Culture: Writers, Archives, Libraries and Sociability, 1400–1660 by Claire Bartram (review)”, The Transactions of the Bibliographical Society, Oxford University Press, Volume 22, Number 1, pp. 95-97
- Welburn, W. & at al (2009); “Memory, Authenticity and Cultural Identity: The Role of Library Programs, Services and Collections in Creating Community”, World Library and Information Congress: 75th Ifla General Conference and Council, 23-27 August 2009, Milan, Italy. http://www.ifla.org/annual-conference/ifla75/index.htm
- Wojciechowska, M. & Topolska, K. (2021); “Social and Cultural Capital in Public Libraries and Its Impact on the Organization of New Forms of Services and Implementation of Social Projects”, Journal of Library Administration, Volume 61, Issue 1, 1-17. https://doi.org/10.1080/01930826.2021.1947053
)