نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار علوم سیاسی و عضو هیئت‌علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام). تهران. ایران
10.22034/rjnsq.2023.361424.1440
چکیده
ملی‌گرایی، مفهومی مدرن و برخاسته از تحولات هویتی دنیای غربی است. این لایه‌ی هویتی جدید به‌مرور و از سویی همراه با توسعه استعمار دول غربی و از سویی دیگر با توسعه دانش غربی بر هویت کشورهای مستعمره مسلط شد. نظام‌های سیاسی ضعیف و شبه روشنفکران تقلیدی نیز بر پذیرش این هویت جدید در الگوی تقلیدی و تحمیلی بسیار مؤثر شدند. لیک با گذر زمان و مواجهه‌ی جامعه‌ی ایرانی با این لایه‌ی هویتی جدید، شاهد برخورد و میزبانی فعال از طرف مبانی هویتی ایرانیان نسبت به ناسیونالیسم بوده‌ایم و در تطور و تکامل زمانی، ناسیونالیسم در چهارچوب‌های بومی ایرانیان بازتعریف گردید. این بازتعریف از آغاز سده سیزدهم شروع و تا بعد از انقلاب اسلامی تداوم یافت. پژوهش حاضر بر اساس چهارچوب نظری مختار خود، معتقد است که هویت ایرانی دارای سه لایه‌ی ایرانیت، اسلامیت و انقلابی‌گری است. این لایه‌ها به‌مرور در تعادل قرار گرفته و توانست ناسیونالیسم بومی را قوام بخشد. پژوهش، شهید سلیمانی را مصداقی از این تعادل هویتی می‌داند که هم ایرانی بود، هم مسلمان و هم انقلابی. بدین منظور پژوهش بارویکردی کیفی و با بهره‌گیری از روش تاریخی-تطبیقی، قُلل تحولات هویتی سده اخیر را بررسی و این تطور و تکامل را مطالعه کرده است.
کلیدواژه‌ها
- ابوالحسن‌شیرازی، حبیب‌الله؛ خواجوی، پیمان (۱۳۹۵)؛ مقدمه‌ای بر سیر تطور منورالفکری در ایران از قاجاریه تا انقلاب اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
- امام خمینی، سیدروح الله (۱۳۸۹)؛ صحیفه‌ی امام، ج ۱۶، تهران: موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی.
- آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۷)؛ ایران بین دو انقلاب، مترجمان احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
- آقایی، سید داوود (۱۳۸۶)؛ «جایگاه اتحادیه اروپایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست، دوره ۳۷، شماره ۲، صص: 28-1.
- بازرگان، مهدی (۱۳۷۷)؛ راه طی شده، تهران: انتشارات قلم.
- بوچانی، بهروز (۱۳۸۹)؛ تحول ناسیونالیسم در پرتو انقلاب ایدئولوژیک دینی (مطالعه موردی: ایران)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: محمدرضا حافظ‌نیا استاد مشاور: پیروز مجتهدزاده، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
- تاجیک، محمدرضا، دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (۱۳۸۲)؛ «الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، مجله راهبرد، شماره ۲۷، صص: ۶۱-۸۰.
- جلیلی، محمد؛ جمال‌زاده، ناصر (۱۴۰۱)؛ «بازخوانی مؤلفه‌های هویتی ایران (در تطبیق با عصر صفوی و جمهوری اسلامی)»، فصلنامه مطالعات ملی، سال بیست و سوم، شماره ۳، صص 30-7.
- جمالی، رضا (۱۳۸۴)؛ پدیده جهانی‌شدن و تأثیر آن بر ناسیونالیسم ایرانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما عبدالعلی قوام، استاد مشاور: محمدرضا تاجیک تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی.
- حسینی، حمزه (۱۳۹۳)؛ ناسیونالیسم در اندیشه‌ی سیاست ورزان عصر پهلوی اول با تکیه‌بر اندیشه‌ی (محمدعلی فروغی، سید حسن تقی‌زاده، عبدالحسین تیمورتاش، مخبرالسلطنه هدایت، علی‌اصغر حکمت)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمدرضا اعلم استاد مشاور: شهرام جلیلیان، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
- خاتمی، احمد؛ دزفولیان، کاظم؛ شاکری، فرهاد (۱۳۹۴)؛ «بررسی ناسیونالیسم ایرانی و عربی و بازتاب آن در شعر دوران مشروطه ایران و نهضت عرب»؛ مجله کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال پنجم، شماره 17، صص 50-29.
- خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید (۱۳۹۸)؛ اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، تهران: انتشارات نگاه دانش.
- داور، علی‌اکبر (۱۳۰۲)؛ روزنامه مرد امروز، سرمقاله، شماره ۱۱۹، ۲۸/۵/۱۳۰۲.
- رضایی، علیرضا (۱۳۸۷)؛ «تبیین دورهای سیاست خارجی جمهوری ایران از منظر تئوری‌های روابط بین‌الملل»، مجله راهبرد، سال شانزدهم، شماره چهل‌وهشت، صص: 100-83.
- زرگر، علی‌اصغر (۱۳۷۲)؛ تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره‌ی رضاشاه، ترجمه کاوه بیات، تهران: انتشارات پروین.
- سلیمانی، قاسم (۱۴۰۰)؛ میثاق نامه مکتب حاج قاسم (وصیت‌نامه)، تهران: شهید کاظمی.
- سمیعی، محمد (۱۳۹۸)؛ نبرد قدرت در ایران؛ چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟ تهران: نشر نی.
- سید امامی، کاووس (۱۳۸۶)؛ پژوهش در علوم سیاسی، تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
- شمس، احمد (۱۳۸۶)؛ ناسیونالیسم در ایران (بررسی علل شکاف در ناسیونالیسم ایرانی و عوامل شکست ناسیونالیسم دولتی) (بین سال‌های 1332-1357 ش)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حمید احمدی استاد مشاور: ابوالفضل شکوری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
- صادقی نیا، حمدالله (۱۳۸۸)؛ «آذربایجان از منظر ناسیونالیسم ایرانی»، مجله پژوهش‌های تاریخی، سال اول، شماره ۲، صص 106-87.
- صدقی، ناصر؛ سلماسی زاده، محمد؛ دین‌پرست، ولی؛ جعفری، فرهاد (۱۴۰۰)؛ «ناسیونالیسم ایرانی و مسئلۀ آذربایجان و زبان ترکی (با تأکید بر مجلات دورۀ گذار از قاجاریه به پهلوی)»، مجله: تاریخ اسلام و ایران، سال سی‌ویکم، شماره 49، صص 91-73.
- طاهری، ابوالقاسم (۱۳۸۶)؛ روش تحقیق در علوم سیاسی، تهران: قومس.
- غنی، سیروس (۱۳۷۸)؛ ایران برآمدن رضاخان برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها؛ ترجمه: حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.
- فلاح‌زاده، سیدحسین (۱۳۹۱)؛ رضاخان و توسعه‌ی ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
- فولر، گراهام (۱۴۰۱)؛ قبله‌ی عالم؛ ژئوپولتیک ایران، تهران: نشر مرکز
- قره‌داغی، معصومه؛ زنجانیه، الهه؛ صمدی وند، منوچهر؛ نصیری حامد، رضا (۱۴۰۰)؛ «مؤلفه‌ها و ارکان ناسیونالیسم در دوره محمدرضا شاه»، مجله پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال یازدهم، شماره 38، صص 115-101.
- قمری، داریوش (۱۳۷۶)؛ تحول ناسیونالیسم در ایران از 1320 تا ۱۳۳۲، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: عباس منوچهری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
- قنبرلو، عبدالله (۱۳۹۲)؛ «ناسیونالیسم و اسلام‌گرایی در تعاملات فراملی ایران معاصر»، مجله جامعه پژوهی فرهنگی، سال چهارم، شماره 3، صص 106-83.
- کاتم، ریچارد (۱۳۸۱)؛ ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: کویر.
- محمدی سیرت، حسین (۱۴۰۰)؛ «تکامل ناسیونالیسم ایرانی؛ تشییع اسلامی، ایرانی و انقلابی»، فصلنامه قاسم، سال اول، شماره اول، زمستان، صص: 120-114.
- معین‌الدینی، جواد، انتظار المهدی، مصطفی (۱۳۸۸)؛ «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی»، فصلنامه دانشنامه، دوره ۲، شماره ۳، صص: 216-189.
- مقام معظم رهبری (۱۳۹۳)؛ ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت، ۲۰/۲/۱۳۹۳، khamenei.ir، تاریخ دسترسی ۶/۱۰/۱۴۰۱.
- مقام معظم رهبری (۱۳۹۶)؛ بیانات در دیدار مسئولین نظام، ۲۲/۳/۱۳۹۶، khamenei.ir، تاریخ دسترسی ۵/۶/۱۴۰۱.
- مقام معظم رهبری (۱۳۹۸)؛ دیدار با مردم قم، ۱۸/۱۰/۱۳۹۸، khamenei.ir، تاریخ دسترسی ۵/۶/۱۴۰۱.
- مقام معظم رهبری (۱۴۰۰)؛ بیانات دیدار با خانواده شهید سلیمانی، ۱۱/۱۰/۱۴۰۰، khamenei.ir، تاریخ دسترسی ۱۴/۶/۱۴۰۱.
- منوچهری، عباس (۱۳۸۷)؛ رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت.
- مؤمن‌صفایی، علیرضا؛ علینی، علی‌اکبر (۱۳۹۸)؛ «شکل‌گیری ملی‌گرایی در ایران (مطالعه موردی: پهلوی اول)»، مجله پژوهش ملل، دوره پنجم، شماره 49، صص 40-23.
- نجفی، موسی، فقیه حقانی، موسی (۱۳۹۸)؛ تاریخ تحولات سیاسی ایران؛ بررسی مؤلفه‌های دین، حاکمیت، مدنیت و سیاست در گستره هویت ملی ایران، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
- نوروزی، امیرحسین (۱۴۰۰)؛ روشنفکران ایرانی و ناسیونالیسم؛ با تأکید بر اندیشه و عمل روشنفکران نسل اول و دوم، استاد راهنما: مسعود اخوان کاظمی، دانشگاه رازی، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی.
- یوسفی اشکوری، حسن (۱۳۷۶)؛ در تکاپوی آزادی: سیری در زندگی، افکار و آثار مهدی بازرگان، تهران: انتشارات قلم.
- Heywood, Andrew (2015); KEY CONCEPTS IN POLITICS AND INTERNATIONAL RELATIONS, London: Palgrave.
- Taylor, Steven J, and Robert Bogdan (1998); Introduction to Qualitative Research Methods: A Guide Book and Resource, New York: Wiley.
- White, Louise G. (1994); political analysis: technique and practice, Belmont calif, Wadsworth publishing Co.
)